Twintig jaar geleden onthulde klokkenluider Ad Bos dat 344 Nederlandse bouwbedrijven fraudeerden. Hij bracht daarmee de zogenoemde bouwfraude aan het licht. Hij verloor zijn baan, had nauwelijks nog contact met collega’s en kreeg het hele systeem tegen zich gekeerd. Hij belandde samen met zijn vrouw, vanuit een grote villa, in een caravan. Is dat het lot van een klokkenluider in Nederland? "Ja", zegt Bos volmondig. Maar spijt heeft hij nooit gehad. 'Het moest gebeuren."

Waarom zijn klokkenluiders belangrijk?

"De meeste misstanden, niet alleen in Nederland maar in de wereld, komen naar buiten doordat mensen de moed hebben om te zeggen: 'dit klopt niet, er is iets niet aan de haak'", aldus Van der Laan. Als er goed geluisterd zou worden naar hen en organisaties met hun werk aan de slag zouden gaan, dan zouden er nooit meer klokkenluiders nodig zijn. 

"Maar wat gebeurt er heel vaak, … , dat je dan het hele systeem tegen je krijgt omdat je eigenlijk iets benoemt dat mensen liever niet benoemd willen hebben", aldus Van der Laan, die pleit voor een betere bescherming. "We hebben klokkenluiders nodig."

'Dat had voorkomen kunnen worden'

Maar ook nu wordt er nog steeds te weinig geluisterd naar klokkenluiders, vindt Van der Laan. Een recent voorbeeld is volgens haar de toeslagenaffaire. "Dat had voorkomen kunnen worden als er naar klokkenluiders was geluisterd." SP-Kamerlid Renske Leijten bevestigt dat en vervolgt: "We wisten dat er een represaille-actie liep naar iemand die stukken had geopenbaard. (...) Wij hebben zelfs in de Tweede Kamer met moties moeten voorkomen dat dat uiteindelijk ook afliep."

Het ligt volgens Leijten dan ook aan een verkeerde tendens binnen organisaties: "Op het moment dat je kritiek hebt, dan ben je disloyaal. Terwijl als je kritiek hebt dan ben je juist loyaal, want dan wil je dat het beter gaat." Als iemand niet de vrijheid heeft om zorgen te uiten, dan moeten ze naar de pers of Kamerleden. "Dan wordt het heel onzeker, want dan proberen ze je eruit te duwen", zegt Leijten.

Betere aanpak

Daarom moet er een betere aanpak komen om klokkenluiders te beschermen. Het nieuwe wetsvoorstel van het demissionaire kabinet draagt daar niet aan bij en maakt juist de klokkenluider de dupe, vindt Leijten.

Volgens Van der Laan moet de overheid vooral een voorbeeld zijn. "Dat goede voorbeeld van een overheid die zegt: 'dit zijn hele moedige helden en het zijn niet mensen die je moet pesten, intimideren of uitsluiten.' Erkenning, speelt daarin een hele belangrijke rol." Er moet volgens beiden nog veel gebeuren, want zegt Van der Laan: "Die klokkenluider daar moeten we naast staan, die moeten we bijstaan, alleen zo krijgen we een integer Nederland."

Wil je het hele gesprek zien? Bekijk ‘M hieronder!