De beste versie van jezelf worden? Voor je het weet ben je een eenzame narcist

In tijden van grote prestatiedruk en een eindeloos aanbod aan coaches richten we onze focus graag op onszelf. Maar dat is niet zonder risico’s, waarschuwt de Amerikaanse psychiater Samantha Boardman.

‘Het is soms lastig om je door deze wereld te navigeren’, schreef een kennis die personal coach is laatst in haar insta-stories. ‘Je ziet onrecht en ongelijkheid en wilt daar iets aan doen, maar waar begin je? Ik geloof er heel erg in dat je eerst in je eigen kracht moet staan, voordat je je naar buiten richt.’ Haar relaas werd afgesloten met een oproep: meld je aan voor een driedaagse retreat om begeleid te worden bij je inner work en creëer zo de beste versie van jezelf.

Verbeter de wereld, begin bij jezelf: het is een overtuiging waar mijn generatie mee is grootgebracht. Een overtuiging die tegenwoordig enthousiast overgoten wordt met een spiritueel sausje en waar net zo enthousiast op wordt gekapitaliseerd. Zelfverwezenlijking, zelfontplooiing, selfcare, selfwork, selfgrowth: wie een betekenisvol bestaan wil leiden, zal eerst naar binnen moeten keren. Dat is althans wat het groeiende leger van coaches, wellness-goeroes, motivational speakers en zelfhulpboekenschrijvers ons wil doen geloven.

Maar klopt die overtuiging wel? De veelgeprezen Amerikaanse psychiater en therapeut Samantha Boardman heeft er zo haar twijfels bij. In het onlangs verschenen boek Everyday Vitality houdt ze onze collectieve zelfgerichtheid kritisch tegen het licht. Volgens Boardman is de moderne mens in zijn zoektocht naar een gelukkig en betekenisvol leven geneigd om zichzelf té centraal te stellen. Die focus zou leiden tot structurele teleurstelling, en ook nog eens tot de creatie van narcistische en egocentrische persoonlijkheden. 

Pittige uitspraken voor wie net zo lekker in zijn of haar self discovery journey zit. Maar niet gevreesd: Boardman is de laatste die zal zeggen dat het nutteloos is om jezelf zo nu en dan flink binnenstebuiten te keren. Waar het volgens haar misgaat, is als die innerlijke focus een tunnelvisie wordt. Want juist de connectie met de wereld buiten jezelf is essentieel om je vitaal te voelen, of, zo je wilt, ‘in je kracht te staan’. 

Om haar punt te verduidelijken, onderscheidt dr. Boardman op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten en ervaringen in haar therapiepraktijk drie factoren die onmisbaar zijn voor die felbegeerde levenskracht. Lees en leer.

1). Betekenisvolle connecties met anderen

‘Maak van jezelf een prioriteit’, ‘vind jezelf, de rest volgt vanzelf’ en ‘geluk is een inside job’: dat soort populaire slogans geven volgens Boardman een gevaarlijke vertekening van de realiteit. Want wie ze opvolgt, loopt het risico om zijn of haar sociale contacten voor lief te nemen. En die zijn nu juist cruciaal voor je mentale gezondheid en een gevoel van verbondenheid en zingeving, zo blijkt uit talloze onderzoeken.

Daarbij gaat het expliciet níet over je hoeveelheid insta-volgers of de grootte van je netwerk. Niet de kwantiteit, maar de kwaliteit van je sociale contacten hebben invloed op je levenskracht. Volgens Boardman wordt die kwaliteit mede bepaald door de gesprekken die je voert: van smalltalk voelt een mens zich nauwelijks beter, van langere conversaties waarbij veel informatie wordt uitgewisseld en je wat nieuws leert wél. Dat kunnen nieuwe weetjes zijn over je gesprekspartner, maar ook over een gemeenschappelijke interesse. 

Dat is wellicht makkelijker gezegd dan gedaan voor wie een persoonlijke crisis of depressie doormaakt. In zo’n situatie kan simpelweg overleven en jezelf overeind houden tenslotte alle energie vragen die je hebt. Toch is het volgens de psychiater ook voor diegenen waardevol om, als het even kan, in dialoog te blijven met anderen. Allereerst voor een gevoel van emotionele verbondenheid en support, maar ook omdat een tijdelijk naar buiten gerichte focus de eindeloze en vaak uitputtende innerlijke gedachtestroom even kan onderbreken.

2). Activiteiten die je fysiek of mentaal uitdagen

In haar praktijk ziet Boardman het vaak gebeuren: vraagt ze iemand naar zijn of haar hobby's, dan blijft het lang stil. De meeste mensen hebben tegenwoordig een baan of studie die mentaal veel energie kost. Onze vrije tijd besteden we daarom steeds vaker aan activiteiten die zo min mogelijk mentale inspanning en verantwoordelijkheid vragen. Een serie bingen, bakkie chips erbij en chillen maar.

Maar of die activiteiten ook bijdragen aan onze levenskracht? Uit onderzoek blijkt dat ervaringen die weinig verantwoordelijkheid vragen maar je wél fysiek of intellectueel uitdagen, meer stressvermindering teweeg brengen dan activiteiten die geen enkele inspanning vergen. Ook hier geldt dat iets nieuws leren, of dat nou het bespelen van een instrument, een voetbaltrucje, een schildertechniek of een nieuwe taal is, je op de langere termijn meer levensvreugde en zingeving oplevert.

Een bijkomend voordeel van zo’n uitdagende hobby is dat het je meer zelfcomplexiteit geeft. Een hoge mate van zelfcomplexiteit betekent namelijk dat je identiteit uit diverse onderdelen bestaat. Dus niet alleen ‘werkt bij bedrijf X en kijkt graag realityseries’, maar ‘werkt bij bedrijf X, kijkt graag realityseries, is baasje van een dwerghamster, speelt gitaar in een band, houdt van tuinieren en bergbeklimmen, weet alles over astronomie én kan tot honderd tellen in het Zweeds’.

Juist wanneer we voelen dat onze identiteit uit diverse onderdelen bestaat, zo stelt Boardman, heeft een tegenslag op ons werk of studie minder negatieve impact. Stel dat je wordt ontslagen, dan ben je nog altijd je tien andere onderdelen.

3). Bijdragen aan iets buiten jezelf

Wie ooit in een vliegtuig zat en bij vertrek daadwerkelijk naar het instructiefilmpje keek, weet dat je in geval van nood altijd eerst zelf een zuurstofmasker op moet doen. Pas daarna help je je medepassagier. Volgens Boardman is die handeling een populaire metafoor geworden in zelfhulpcursussen en therapieën: zorg ervoor dat je comfortabel zit voordat je een ander helpt.

Maar, zegt de psychiater, in ons dagelijks leven aan de grond is dat eigenlijk helemaal geen ideaal uitgangspunt. Selfcare mag dan een toverwoord zijn geworden voor wie het leven als turbulent ervaart, in werkelijkheid is othercare minstens zo belangrijk voor onze levenskracht.

Iets doen wat een positieve impact heeft op iets of iemand anders laat je namelijk bewezen beter voelen. Of het daarbij gaat om een buurvrouw, oppashond, vriend, de lokale vlinderpopulatie, een wijk, land of zelfs de hele wereld, maakt niet zoveel uit. Het idee dat je van waarde bent voor iets of iemand anders dan jezelf geeft je leven meer betekenis en leidt tot een groter gevoel van voldoening en zingeving.

Natuurlijk is het nodig om te luisteren naar je eigen behoeftes en je soms even terug te trekken, benadrukt Boardman. Maar wie daarin doorschiet en de verbondenheid met zijn of haar gemeenschap verliest, loopt een reëel risico op een opgeblazen ego, zelfingenomenheid en innerlijke leegte. Bovendien kan aandacht voor de ander prima samengaan met aandacht voor jezelf.

De beweringen van mijn coachende kennis ten spijt: wie de wereld wil verbeteren, hoeft niet eerst een driedaagse retreat te volgen.

• Deel