Hilversum, 30 september 2024 - Met alle kerksluitingen in Nederland bleven de afgelopen jaren ook heel wat kerkorgels over. De Katholieke Klok en Orgel-Raad (KKOR) had geen zicht op wat de bestemming van de orgels was. Totdat journaliste Meg van der Hoorn het dit voorjaar uitzocht en er een podcast over maakte.
“Als kind nam ik heel vaak de telefoon aan. Mensen waren dan verbaasd dat ik antwoorde, want ze belden toch met de Orgel-raad?” Van der Hoorns vader was secretaris van de KKOR. Dat deed hij meestal vanuit huis.
Een ding was Van der Hoorn na al die telefoontjes al snel duidelijk: na de sluiting van een kerk bleven orgels niet in Nederland.
Blij dat ze ervan af zijn
Nu, jaren later, ging ze uitzoeken waar de orgels bleven. “Het was een hele zoektocht”, zegt Van der Hoorn die de podcast Een orgel voor een euro in samenwerking met Podworkz maakte voor haar afstudeerproject. De adviseurs van KKOR geven regelmatig advies aan kerken voor onderhoud of restauratie van hun orgels, maar hebben verder geen zicht op waar orgels blijven.
Het komt zelfs voor dat de KKOR contact heeft met een parochie over een orgel, en dat dan blijkt dat het orgel al weg is. “Het is duur om een orgel in huis te hebben”, zegt een pastoor in de podcast.
Als een kerk eenmaal sluit, is de parochie meestal blij dat iemand het orgel meeneemt, zegt Van der Hoorn. “In Nederland zien ze de waarde van kerkorgels niet zo in en zijn ze blij dat ze van het orgel af zijn.”
Uit alle hoeken en gaten
Na lang speurwerk kwam Van der Hoorn erachter dat “zeker zo’n tachtig orgels” naar Polen zijn gegaan. “Die orgels komen echt uit alle hoeken en gaten.” Nou ja, niet dat ze zo klein zijn, maar ze komen uit allerlei kerken, zowel protestantse als katholieke.
De orgels worden voor een symbolisch bedrag door een Nederlandse handelaar opgekocht. Een Poolse compagnon neemt het in Polen over.
Van der Hoorn vertelt: “Er komt heel wat bij kijken. Kerkorgels zijn erg groot en moeten uit elkaar gehaald worden. Eenmaal in Polen moet het op de juiste manier weer in elkaar gezet worden en moet duidelijk zijn waar welk pijpje hoor. Dat is een hele klus.”
Of dat altijd goed gaat? Van der Hoorn zet er zo haar vraagtekens bij. “Het zijn fragiele instrumenten waar voorzichtig mee omgegaan moet worden.” Ze is er zeker van dat het laden van een orgel op een vrachtwagen “niet zonder slag of stoot gaat”.
Op hun pootjes
Toch komen veel orgels weer op hun pootjes terecht in Polen. In de podcast vertelt een Poolse non hoe ontzettend blij ze met het instrument is. Ook komt een orgelbouwer aan het woord die bevestigt dat er echt muziek uit de Nederlandse orgels komt.
Maar waarom dan naar Polen? Van der Hoorn denkt omdat het kerkleven er nog echt bruist. Er komen nog altijd nieuwe kerken bij die een orgel goed kunnen gebruiken.
Deel twee
De podcast Een orgel voor een euro is te beluisteren op Spotify en Apple podcast. Binnenkort verschijnt deel twee. Hierin achterhaalt Van der Hoorn het traject dat drie orgels aflegden: van kerksluiting tot aan de nieuwe bestemming in Polen.