De Poolse speelfilm Boże Ciało (internationale titel: Corpus Christi) uit 2019 vertelt het op waarheid gebaseerde verhaal over een delinquent die zich voordoet als priester. De film is nu te zien in de Nederlandse bioscopen.
door Rolf Deen
Het verhaal begint in een jeugdgevangenis waar we Daniël (Bartosz Bielenia) ontmoeten die op wacht staat terwijl medegevangenen een van de andere jongens te grazen nemen. Dezelfde Daniël die even later misdienaar is tijdens de eucharistieviering. Hij wil heel graag priester worden. Vlak voor zijn voorwaardelijke vrijlating maakt de gevangenisaalmoezenier (Łukasz Simlat) hem duidelijk dat die wens voor iemand met zijn strafblad nooit in vervulling kan gaan. Als Daniël dan vrij komt gaat hij, op weg naar een baan bij een houtzagerij, een dorpskerk binnen waar hij zich voordoet als priester. Voor hij het weet, krijgt hij de leiding over de parochie omdat de zittende pastoor naar een ontwenningskliniek moet.
Wat volgt is zowel grappig als schrijnend. Het is grappig om Daniël de preek te zien herhalen die hij in de jeugdgevangenis heeft gehoord. Het is ook grappig om te zien hoe hij in vervoering raakt bij zijn eigen hiphop-versie van een doopritueel. Zijn jeugdige charme maakt hem snel populair bij de lokale bevolking.
“Corpus Christi gaat over een leugenaar die de waarheid vertelt”, zegt de Poolse regisseur Jan Komasa. Daniël is een priester die geen priester is, hij heeft seks, gebruikt drugs en toch is hij, in tegenstelling tot de oude pastoor (Zdzisław Wardejn), geen notoire dronkenlap en matigt hij zich geen harde oordelen aan over de dorpelingen. Hij mag dan niet getraind en niet gewijd zijn als priester, zelfs in zijn eigen leugenachtigheid blijkt het effect van zijn optreden uiteindelijk heilzaam voor de gelovigen.
Schrijnend is dat het dorp herstellende is van zo'n groot verdriet, dat het enige wat de dorpelingen weten te doen is andere mensen de schuld te geven – een manier van verwerken die de vorige priester steunde. Daniël identificeert zich echter zowel met de rouwende mensen als met de uitgestoten zondebok. Ironisch genoeg stelt zijn vermogen om niet te oordelen over mensen hem in staat hen te helpen hun eigen hypocrisie te erkennen en te genezen. Hij krijgt hulp van de jonge Marta (Eliza Rycembel), die geïntrigeerd raakt door de jonge priester en hem aanmoedigt de gemeenschap te genezen.
Regisseur Jan Komasa laat de vormgeving van de film op bijzondere manier het verhaal ondersteunen. Allereerst natuurlijk door de keuze van Bartosz Bielenia voor de rol van Daniël. Tijdens de casting bleek hij met zijn androgyne uiterlijk noch een geloofwaardige delinquent noch een geloofwaardige priester en dat maakt hem juist geschikt voor deze rol. Deze dubbele (on)geschiktheid brengt zowel de humor als de tragiek aan in zijn rol als neppriester. Doorslaggevend moet zijn intense oogopslag geweest zijn, die een sleutelrol vervult op verschillende momenten in de film. Het blauwgrijze kleurpalet van de film beklemtoont de ijzige sfeer van het jongensinternaat en van het rouwende dorp. Langzaam warmt het palet op tot de verzadigde kleuren die voor cruciale scènes worden bewaard. Bijvoorbeeld als Daniël een stervende vrouw de laatste sacramenten toedient of tijdens zijn vurige preken en wanneer hij tijdens de mis de hostie opheft.
Het strakke beeldkader werkt letterlijk beklemmend en wanneer daar tijdens geweld scènes met een bewegende cameravoering van af geweken wordt, vergroot dat de impact van die beelden. Midden in die grauwe werkelijkheid is de kleur rood voorbehouden aan het T-shirt van zijn belager Bonus (Mateusz Czwartosz), het hesje van Marta en zijn eigen bloed. Dit stijlmiddel om het belang van een scène of een personage te onderstrepen kennen we uit Spielbergs Schindler’s List (1993).
De katholieke kerk als instituut komt er onder de handen van de Poolse scenarist en regisseur niet gunstig vanaf. Wanneer de drankzuchtige oude pastoor de metafoor voor die kerk is, wat betekent het dan dat hij pas na elektroshocktherapie tot dezelfde inzichten komt waarmee Daniël verzoening brengt onder de dorpelingen? Gelukkig is de kracht van de sacramenten groter dan de kerk zelf en ook in de ongewijde handen van een jeugddelinquent doen ze hun genezende werk. Gewild of ongewild verwijst de film daarmee naar een leerstelling van de kerk die bekend staat onder de frase ‘ex opere operato’. Het sacrament heeft een geldige werking onafhankelijk van de vroomheid en morele gesteldheid van degene die het sacrament bedient.
Corpus Christi laat je achter met veel vragen en gedachten over fundamentele thema’s, zoals waarheid en leugen, oordeel en barmhartigheid, schuld en vergeving, gevangenschap en verlossing, offer en verzoening. Een film die terecht op talloze festivals is overladen met nominaties en prijzen. Hij is momenteel te zien in de Nederlandse filmtheaters en via de streamingdienst picl.nl.