08-04-2020

Volgens paus Franciscus biedt de coronapandemie ook de gelegenheid om meer zorg te dragen voor mens en milieu. “Elke crisis bevat zowel gevaren als kansen: kansen om te ontsnappen aan het gevaar. Ik denk dat we nu onze mate van produceren en consumeren moeten vertragen en dat we de natuurlijke wereld moeten begrijpen en beschouwen”, zegt hij in een schriftelijk interview dat vandaag in The Tablet is gepubliceerd, Franciscus’ eerste interview in een Britse publicatie. 

De huidige pandemie is “niet de eerste epidemie van de mensheid”, zegt de paus; “maar de eerdere zijn slechts anekdotes geworden”. Het is de “tijd om beslissende stappen te zetten in plaats van alleen maar gebruik en misbruik van het milieu te maken”. Volgens Franciscus heeft de mensheid haar “contemplatieve dimensie” verloren.

Naast een ecologische bekering blijft de toewending tot de lijdende medemens essentieel voor de christen. In dat verband verwijst de paus naar een roman van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski: Aantekeningen uit het ondergrondse (1864). “Daal af in het ondergrondse, en verlaat de hypervirtuele, vleesloze wereld en ga naar het vlees van de armen. Als we daar niet van start gaan, is er geen sprake van bekerin”, aldus Franciscus. 

Op de vraag hoe de paus deze crisis zelf beleeft, antwoordt Franciscus dat hij veel bidt. En hij probeert aan andere mensen te denken. “Dat kalmeert me, doet me goed en bevrijdt me van de zorgen over mezelf”, zegt de eerste jezuïet op de Stoel van Petrus. “Mijn grootste zorg (...) is hoe ik het volk van God kan vergezellen en het nabijer kan zijn. Vandaar de livestreaming van de dagelijkse mis van 7.00 uur, die veel mensen volgen en waarderen, maar ook het evenement van 27 maart op het Sint-Pietersplein. Vandaar ook het opvoeren van de activiteiten van het kantoor van de pauselijke liefdadigheidsinstellingen, het verzorgen van de zieken en de hongerigen. Ik beleef dit als een tijd van grote onzekerheid. Het is een tijd van vindingrijkheid, van creativiteit.”

Interviewer Austen Ivereigh, die een biografie van Jorge Bergoglio schreef, verwijst naar een van diens favoriete romans: I promessi sposi (‘De verloofden’) uit 1842 van de Italiaanse schrijver Alessandro Manzoni. Het verhaal speelt zich af in Milaan tijdens de pestepidemie van 1630. Onder de personages zijn diverse priesters: de lafhartige en hypocriete pastoor Don Abbondio; de heilige kardinaal Federico Borromeo en de kapucijnen die de zieken verzorgen in het lazaret. Hoe kijkt paus Franciscus naar de huidige pandemie vanuit het perspectief van genoemde roman? 

“Kardinaal Federico is werkelijk de held van de Milanese pest. In een van de hoofdstukken wordt beschreven dat hij een dorp bezoekt. Maar dat doet hij wel met de ramen van zijn koets dicht om zichzelf te beschermen. Dat viel niet goed bij de bevolking. Het volk van God heeft er behoefte aan dat hun pastor nabij is en zichzelf niet overdreven beschermt. Het volk van God wil dat hun pastors zelfopofferend zijn, zoals de kapucijnen die dicht bij de mensen staan.”

Franciscus vervolgt: “De creativiteit van de christen moet zichtbaar worden in het openen van nieuwe horizonten, het openen van vensters, het openen van transcendentie naar God en naar mensen, en in het creëren van nieuwe manieren om thuis te zijn. Het is niet gemakkelijk om je tot je huis te beperken. Wat mij te binnen schiet is een vers van de Aeneas temidden van de nederlaag: de raad is niet om op te geven, maar om jezelf te redden voor betere tijden, want in die tijden zal de herinnering aan wat er is gebeurd ons helpen. Zorg voor jezelf voor een toekomst die zal komen. En als je je in die toekomst herinnert aan wat er is gebeurd, zal dat je goed doen. Zorg voor het heden, in het belang van morgen. Altijd creatief, met een eenvoudige creativiteit, in staat om elke dag iets nieuws uit te vinden. In het huis is dat niet moeilijk te ontdekken, maar loop niet weg, neem geen toevlucht tot escapisme, waar je in deze tijd niets aan hebt.”

Over het algemeen klinkt lof over de pastorale zorg van paus Franciscus in deze coronacrisis. Toch is er ook kritiek. De bekende Duitse godgeleerde Magnus Striet, hoogleraar Fundamentele Theologie in Freiburg im Breisgau, plaatst kanttekeningen bij het optreden van de Argentijnse paus. In een vandaag gepubliceerd interview in de Neue Osnabrücker Zeitung zegt professor Striet: “Zo'n epidemie wordt bestreden door de geneeskunde, door de medische vooruitgang, maar niet door een smeekbede.” 

Tradities die nu worden gereactiveerd, zoals het halen van een zogenaamd miraculeus pestkruis naar het Vaticaan, maken “deel uit van een premodern wereldbeeld”. De foto's van Franciscus tijdens de zegen Urbi et orbi zijn inderdaad indrukwekkend, vervolgt Striet, “maar de theologie die hij daar oproept kan nauwelijks worden gecommuniceerd tegen de achtergrond van een wetenschappelijk verlicht wereldbeeld”.