Sacramentsdag is het rooms-katholieke hoogfeest dat de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de eucharistie centraal stelt. In een aantal katholieke landen wordt het gevierd op de tweede donderdag na Pinksteren. In Nederland vindt het feest tegenwoordig plaats op de twee zondag na Pinksteren.

Het hoogfeest van het Heilig Sacrament van het Lichaam en Bloed van Christus, ontstond in de Middeleeuwen en wordt evenals Drievuldigheidszondag en het Heilig-Hartfeest gevierd in de weken na Pinksteren. Deze drie hoogfeesten hebben als doel het Paasmysterie op liturgische wijze verder uit te diepen.

Werkelijke tegenwoordigheid

Sacramentsdag is eigenlijk het opnieuw vieren van Witte Donderdag. Het verschil is dat op Sacramentsdag de nadruk veel meer ligt op het katholieke dogma van de Werkelijke Tegenwoordigheid van Christus in de gedaanten van brood en wijn tijdens én na de viering van de eucharistie. De theologische term voor deze leer is transsubstantiatie. In tegenstelling tot het protestantse geloof leert de RK-Kerk dat de hostie ook buiten de eucharistie aanbeden moet worden. Dat kan in een bijzonder soort kast, tabernakel geheten, of in een monstrans, een voorwerp dat gemaakt is om heilige zaken aan de gelovigen te tonen.

Juliana van Luik

De instelling van Sacramentsdag gaat terug op de visioenen van de Luikse augustines Juliana van het klooster Mont Cornillon. Vanaf 1209 had deze non mystieke ervaringen. Zij beweerde dat Christus aan haar verschenen was en haar had opgedragen zich in te spannen voor de instelling van Sacramentsdag. De bisschop van Luik geloofde haar en stelde in 1248 dit feest in zijn bisdom in.

Urbanus IV

Een van de aartsdiakens van het bisdom Luik was de latere paus Urbanus IV. Hij was het die op 11 augustus 1264 middels de pauselijke bul Transiturus de hoc mundo beval dat Corpus Christi, zoals het feest toen heette, in de gehele Kerk gevierd moest worden.

Thomas van Aquino

Urbanus droeg Thomas van Aquino op de liturgische teksten voor Corpus Christi samen te stellen. Deze dominicaanse theoloog schreef voor het Officie van Sacramentsdag onder meer de beroemde hymne Pange lingua en de sequentie Lauda Sion.

Fronleichnam

In de meeste katholieke landen is de tweede donderdag na Pinksteren een officiële vrije dag. Dat is ook het geval in een aantal Duitse bondsstaten. Daar heet het hoogfeest Fronleichnam, afgeleid van het Middelhoogduitse woord vrónlîcham,dat 'herenlichaam' betekent. In de Nederlandse kerkprovincie wordt Sacramentsdag op de tweede zondag na Pinksteren gevierd.

Sacramentsprocessies

In veel parochies worden op Sacramentsdag sacramentsprocessies gehouden: de Heilige Hostie wordt geplaatst in een monstrans en door een priester rondgedragen, vergezeld gaande van misdienaars, een fanfare en biddende gelovigen. In Rome vindt de pauselijke sacramentsprocessie plaats tussen de kathedraal San Giovanni in Laterano en de basiliek Santa Maria Maggiore. Daarbij bevindt de paus zich op een open wagen waar hij is neergeknield voor een monstrans met daarin het Allerheiligste. Paus Franciscus week van deze traditie af door achter deze wagen aan te lopen.