Augsburg, 31 oktober 2024 – Het is vandaag, op wat protestanten Hervormingsdag noemen, 25 jaar geleden dat in de Beierse stad Augsburg een baanbrekend oecumenisch document werd ondertekend: de Gezamenlijke Verklaring over de Rechtvaardigingsleer. De hoofdondertekenaars waren kardinaal Edward Cassidy, president van de Pontificale Raad voor de Bevordering van de Eenheid der Christenen, en bisschop Christian Krause, de voorzitter van de Lutherse Wereldfederatie.
Deze verklaring loste grotendeels een theologische kwestie op die kan worden gezien als de eigenlijke reden dat Maarten Luther in het geweer kwam. Deze augustijn leerde dat de mens alleen door Gods genade gerechtvaardigd kan worden. De verkettering van deze stellingname leidde tot de Reformatie.
Een nieuwe verklaring?
Volgens de in 1997 tot stand gekomen Gemeenschappelijke Verklaring, die op 31 oktober 1999 werd ondertekend, zijn katholieken het met de lutheranen eens geworden dat de mens inderdaad wel degelijk uitsluitend afhankelijk is van de reddende genade van God.
Gisteren vond in Augsburg een symposium over de Gemeenschappelijke Verklaring plaats. Een van de sprekers was Bertam Meier, de katholieke bisschop van Augsburg. Hij zei te geloven dat de oecumene nog meer baanbrekende resultaten kan boeken. “Over slechts zes jaar herdenken we de 500ste verjaardag van de Confessio Augustana en we hopen onderweg tot een gezamenlijke verklaring te komen over de onderwerpen kerk, ambt en sacramenten.”
De Confessio Augustana (Augsburgse Belijdenis) is een van de belangrijkste lutherse confessies en werd in 1530 in Augsburg gepubliceerd.
Met betrekking tot de Gezamenlijke Verklaring zei Meier: "Op deze manier was het eindelijk mogelijk om met bindende kracht vast te stellen wat de voorwaarde was en is voor oecumenische dialoog, namelijk fundamentele overeenstemming over het Evangelie van Jezus Christus. Gelukkig hebben nu ook de Wereld Methodisten Raad, de Wereld Gemeenschap van Gereformeerde Kerken en de Anglicaanse Gemeenschap de Gezamenlijke Verklaring ondertekend. Dat is voor mij een duidelijk teken dat de oecumene op de goede weg is.”
Wat is rechtvaardiging?
De Nijmeegse kerkhistoricus Peter Nissen schrijft vandaag in zijn dagelijkse Facebook-rubriek ‘Van de schoonheid en de troost’ over de 25ste verjaardag van de historische verklaring over de rechtvaardiging.
“Rechtvaardiging, wat was dat ook alweer? In de zestiende eeuw was het een groot punt: hoe vinden wij genade in Gods ogen, wanneer zijn wij goed genoeg?”, legt de emeritus hoogleraar uit. “De rooms-katholieke leer legde veel nadruk op onze eigen inspanningen: de goede werken. Kort door de bocht gezegd: wij moeten en kunnen onze rechtvaardiging verdienen. De lutherse theologie en spiritualiteit wees dit af: de rechtvaardiging is niet onze verdienste, maar is volledig de verdienste van Christus. Zij wordt ons geschonken, zo maar, om niet, ‘gratia gratis data’, als wij ons gelovig aan Christus toevertrouwen. Het is de genade alleen die ons rechtvaardigt: sola gratia. En die wordt door Christus alleen bewerkt: solus Christus.
In Duitsland zijn in de jaren zeventig van de vorige eeuw intensieve theologische gesprekken gestart tussen rooms-katholieken en lutheranen. Nissen zegt dat de Gemeenschappelijke Verklaring die daaruit voortkwam niet alleen de verdienste was van theologen maar vooral ook van kerkhistorici. “Zij wisten duidelijk te maken dat de wederzijdse veroordelingen van rooms-katholieken en lutheranen in de zestiende eeuw veelal berustten op een beperkte en vertekende kennis van elkaars theologie. Daarmee kon geconcludeerd worden dat die veroordelingen nu, bij een betere kennis van elkaars opvattingen, niet meer van toepassing zijn. De theologen konden bovendien aannemelijk maken dat de rooms-katholieke en de lutherse theologie over de rechtvaardiging helemaal niet zo ver van elkaar af liggen. In elk geval niet ver genoeg om als kerkscheidend beschouwd te worden. De accentverschillen die er zeker zijn, bewegen zich binnen de bandbreedte van wat als ‘eenheid in verscheidenheid’ beschouwd kan worden. Beide kerken onderschrijven de opvatting dat rechtvaardiging altijd de vrucht is van genade.”
Hervormingsdag gedenkt dat Maarten Luther op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen tegen het misbruik van de aflaat publiceerde.