Hilversum, 10 september 2025 – Roald Dijkstra is universitair docent Latijn aan de Radboud Universiteit. Hij schreef het onlangs gepubliceerde boek De dichtende paus. Het gaat over Damasus (ca. 305-384), een van de meest actieve bisschoppen van Rome in het vroege christendom. Bas Roetman van KRO-NCRV sprak met hem.
Hoe is Damasus op je pad gekomen?
“Al tijdens mijn dissertatie. Hij was de eerste die poëzie over martelaren maakte. De eerste dichtende paus, een die aan epigrafie (inscripties op stenen schrijven) doet in een literaire vorm. Damasus is een fascinerende man. Ik had niet direct het idee om een boek over hem te schrijven, maar hij dook elke keer weer op.”
Hoe bijzonder is hij?
“Voor deze periode wel bijzonder. Dichters zijn in die periode zeldzaam voor het christendom. Ze zetten zich tegen poëzie af. De wederkomst van Christus is aanstaande, dus waarom zou je poëzie schrijven? Pas in 4de eeuw wordt dat doorbroken. Pas met keizer Constantijn I komt er ruimte voor een cultureel leven. Daarna zijn er meer pausen die dichten, maar in zijn tijd is Damasus de meest bijzondere.”
Wat heeft het dichterschap van Damasus met zijn pausverkiezing te maken?
“Damasus heeft een concurrent, Ursinus. Uiteindelijk gaan beiden elkaar zelfs met knokploegen te lijf. Bekend is de slachtpartij in de Basiliek van Liberius waartoe Damasus de opdracht gaf. Uiteindelijk wint Damasus de strijd, maar hij ligt niet overal goed in de stad. In de jaren zeventig van die eeuw krijgt hij een proces aan zijn broek, zeven jaar na zijn pausverkiezing. Dat hij die namen bij zijn gedichten schreef, is dus ook omdat hij geen doorslaggevend gezag had, wat hij wel ambieerde. Hij suggereert in de gedichten ook altijd eendracht, waarmee hij zich afzet tegen tweedracht en strijd. Hij noemt ook vaak twee heiligen samen, om die eendracht te suggereren.”
Kun je zeggen dat zijn dichterschap ook een soort PR-campagne was?
“Ja, voor Damasus en voor de kerk die hij vertegenwoordigt.”
Wat weten we verder over hem?
“Bar weinig. Zijn geboortejaar is onbekend. We weten dat hij uit een familie kwam die al bij de kerk betrokken was. Hij komt boven als bisschop, en zet zich in voor Rome als belangrijkste bisschopsstad. Rome heeft het meer dan anderen verdiend om de eerste stad van de kerk te zijn. Petrus en Paulus zijn hier gestorven, zegt hij, en daarom is Rome belangrijk. Dat is wat telt. Hij beijvert zich ook voor het Latijn boven het Grieks, een hele actieve bisschop dus.”
Damasus schetst ook een fascinerend beeld van het Rome zoals we dat nu kennen. Vertel.
“Damasus heeft kerkenbouw gestimuleerd, en toegang tot catacomben. Heiligencultus wordt gestimuleerd, komt tijdens zijn pontificaat op gang. Dus je ziet allerlei dingen gebeuren. Een bemoeienis van een bisschop van Rome die zijn naam in een inscriptie laat zetten, dan zie je dat de bisschop zijn rol inneemt. Aan de hand van de gedichten probeer ik iets te schetsen. Ik gebruik gedichten als kapstok om dingen te zeggen over hoe Rome er toen uitzag, bijvoorbeeld over de positie van vrouwen, of andere dingen.”
Zijn het goede gedichten?
“Dat houdt niet over. Ze zijn heel interessant historisch gezien, in een context. Als je ze achter elkaar doorleest is het niet zo bijzonder. Verwijzingen naar Vergilius. Meer oppervlakkige verwijzingen dan dat er heel veel achter zit. Daarom zijn die gedichten weggezet als niet interessant. Maar: vaak hebben we geen oudere bronnen dan het gedicht van Damasus, bijvoorbeeld als het gaat over levens van martelaren.”