Terwijl verscheidene media beweren dat kardinaal Godfried Danneels een progressieve kerkleider was, laat Rik Torfs een ander geluid horen. Volgens de Leuvense kerkrechtsgeleerde en Bekende Vlaming was dit slechts schijn. 

“Kardinaal Danneels was een traditionele bisschop die als een van de eerste heel goed met de media kon omgaan en met eenvoudige boodschappen een breed publiek kon bereiken. Hij was zowel aanwezig in diepgaande discussieprogramma's als in lichte uitzendingen (…). Hierdoor leek het alsof hij progressief was, maar dat was niet wezenlijk het geval”, zegt professor Torfs tegenover het Belgisch magazine Knack in een reactie op het overlijden van de 85-jarige emeritus aartsbisschop van Mechelen-Brussel.

LEES: Kardinaal Danneels overleden

“Danneels heeft gedurende drie decennia een grote rol gespeeld in de Belgische kerk. Hij was echter meer inspirator dan bestuurder en had slechts weinig invloed op belangrijke maatschappelijke beslissingen”, stelt Torfs. Volgens hem was het optreden van de kardinaal “niet meer aangepast aan de huidige tijdsgeest” en voelde Danneels de problematiek van het seksueel misbruik “niet scherp genoeg” aan.

Fernand Keuleneer noemt de kardinaal een consensuszoeker. Hij was de advocaat die door Danneels in 2010 werd ingehuurd tijdens Operatie Kelk, een door een Brusselse onderzoeksrechter gelaste huiszoeking in de kantoren van het aartsbisdom in Mechelen naar belastend materiaal inzake verdoezeling van misbruikdossiers. 

“Hij schaafde de scherpe kantjes ervan af, hij hield niet van confrontatie en al helemaal niet van conflicten. Daarmee was hij een absoluut toonbeeld van de Vlaams-katholieke traditie. Die noem ik eerder pastoraal dan juridisch. Recht en voorschriften zijn erin van tel, maar niet méér dan het herderlijke. Daarvoor moesten de voorschriften uiteindelijk wijken.'

Danneels kwam vooral uit een Vlaanderen dat er nu niet meer is, zegt Keuleneer tegenover Knack. “Zijn stijl maakte hem in eerste plaats populair in niet-katholieke kringen. Dat was het opmerkelijke aan hem. Maar net die stijl heeft zich uiteindelijk tegen hem gekeerd. Plots kwamen de voorschriften wél centraal te staan, plots werd er veel gejuridiseerd.”

Operatie Kelk was zeer ingrijpend. Op de vraag of daardoor Danneels aan gezag had ingeboet, zegt de advocaat: “Dat kon hem in de verste verte niet schelen. De zaak had hem als mensdanig geraakt. Maar ik wil daar niet melodramatisch over doen. Je moet ook geen slachtoffer van hem maken.”

In november 2001 interviewde de Nederlandse televisiepresentator en theoloog Wilfred Kemp de Belgische kardinaal als gast bij de KRO-manifestatie ‘Mirakel van de Schoonheid’. “Op het oude KRO-gebouw stond Verum, Bonum, Pulchrum: ‘het ware, het goede en het schone’. Danneels vond het schone eigenlijk de beste weg naar God. Want over het ware maken mensen ruzie en over het goede bestaan ook conflicten. Maar het schone was voor hem het verbindende element.”

Kemp bewondert de eruditie van Danneels. “Hij was een wijs en zeer belezen man. Ik had het gevoel dat hij de hele Europese cultuur in zich had opgezogen. Maar tegelijk was hij bescheiden. Met zijn zachte stem probeerde hij mensen op geen enkele wijze te overtroeven. Hij liet zich niet voorstaan op zijn kennis. Ook liet hij duidelijk merken dat hij de waarheid allerminst in pacht had. Danneels kon heel goed zwijgen tegen opzichte van het mysterie.”

In het interview werd ook over New Age gesproken. “We spraken toen over de trend dat God plaats aan het maken was voor de kosmische energie en de goddelijkheid in jezelf. Ik herinner me nog wat Danneels zei: ‘Niemand heeft God ooit gezien. Maar als ik moest kiezen tussen deel van iets zijn of kind van een liefhebbende vader, dan kies ik voor dat laatste”, zegt Kemp.

In 2015 verscheen van de hand van de Leuvense kerkhistorici Jürgen Mettepenningen en Karim Schelkens een lijvige biografie over kardinaal Danneels. Mettepenningen typeert de overleden kerkleider als een “monument” en een “sterk merk” van de rooms-katholieke kerk in België, en op internationaal vlak als een “topdiplomaat”, bijvoorbeeld inzake de kerk in China en Afrika en ten opzichte van de bevrijdingstheologen.

Danneels zou in 2005 papabel geweest zijn. Maar niet hij maar kardinaal Ratzinger werd de opvolger van Johannes Paulus II. “De kerk was te veel naar rechts opgeschoven, en het centrum ging daarin mee. Wellicht zag men Danneels als te links, te hervormingsgezind”, zegt Mettepenningen tegen Knack. Dat de Argentijnse jezuïet Bergoglio in 2013 tot paus werd gekozen, zou te danken zijn aan de factie van hervormingsgezinde kardinalen in het conclaaf, waarin Danneels volgens zijn biografen een prominente rol spelen.