Jim van Os zag als kleine jongen hoezeer zijn vader getraumatiseerd was door de Tweede Wereldoorlog. Vader Van Os had gevangen gezeten in een Jappenkamp in Indonesië en moest daarna als soldaat vechten tegen de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders. Bij terugkomst in Nederland raakte hij aan de drank. Jim wilde de psychische nood van zijn vader beter begrijpen en werd psychiater. 

Een kritische blik

Jim is als psychiater en hoogleraar niet bang om kritisch te zijn over zijn vakgebied. ‘We weten niet waarom iemand bijvoorbeeld plotseling ‘s ochtends wakker wordt en een stem hoort’, vertelt hij tegen Annemiek Schrijver in De verwondering. 

'Het is veel makkelijker om te zeggen dat we het wel weten, en de diagnose schizofrenie te stellen. Maar daarmee weet je niks, dat is gewoon een woord waarvan we afgesproken hebben dat het iets betekent.’ 

Een oproep tot zingeving

Volgens Van Os zijn we allemaal spirituele wezens die op zoek zijn naar diepgang, betekenis, zingeving en verbinding. Met anderen, maar ook met dat wat we niet begrijpen, zoals God. Psychoses – de specialisatie van Jim – gaan daar ook vaak over. ‘Stel je hoort stemmen. Dat kun je niet afdoen als schizofrenie, nee, je moet daar iets mee’, vertelt hij. 

‘Onze psychische nood blijkt in de kern vaak te gaan over normale, basale zorgen en angsten. Zoals: wie ben ik? Hoe verhoud ik mij tot andere mensen? Wat is mijn plek in de wereld? Het is een oproep om je bezig te gaan houden met die zingevingsprocessen.’ 

Beluister deze aflevering als podcast

Verbinding als oplossing 

Wat volgens Jim meestal niet helpt, is menselijke nood zien in een technisch model van ziekte, diagnose en behandeling. Helemaal niet wanneer wat nodig is juist draait om aandacht, verbinding en nabijheid van de ander. ‘Dat is een keiharde wetenschappelijke bevinding: als je in psychische nood zit is het heel moeilijk om daaruit te komen zonder een ander mens.’

Positieve zingeving 

In De verwondering doet de psychiater een oproep om je bezig te houden met zingeving, maar dan wel pósitieve zingeving, niet negatieve. ‘We zoeken op dit moment verbinding in een gemeenschappelijk vijandsbeeld. Dat is negatieve zingeving. We hebben als taak om te zien dat er ook positieve zingeving is. We zijn al heel, we zijn al verbonden met elkaar, maar we voelen het niet altijd. Stel je ervoor open en zoek die ervaring samen op.’

Stream deze aflevering op NPO Start

In De verwondering ontvangt Annemiek Schrijver gasten uit verschillende religieuze tradities met uiteenlopende maatschappelijke achtergronden. Zij neemt haar gasten mee de stilte van de zondag in om met hen, weg van de waan van de dag, toevlucht te zoeken bij inspirerende woorden en met hen te praten over hun inspiratie en alledaagse spiritualiteit.