Dayton (KNA) 6 juli 2022 – Zuster Mary Clarence, gespeeld door Whoopi Goldberg in de filmkomedie Sister Act (1992), was lange tijd de enige zwarte non die historica Shannen Dee Williams kende. Maar een toevallige blik op een oude foto veranderde dat. Williams herinnert zich dat moment nog goed. In 2007 keek ze naar een microfilm en zag een zwarte non. Hoewel ze zelf zwart en katholiek is, zegt ze dat ze niet wist dat er echt zwarte vrouwelijke religieuzen bestonden. ‘s Avonds belde ze haar moeder, die ook in het katholieke schoolsysteem was opgegroeid, om het nieuws te vertellen. Ook zij was verrast.
Vijftien jaar later – nu hoogleraar Afro-Amerikaanse geschiedenis aan de Universiteit van Dayton (Ohio) – heeft Williams haar boek Subversive Habits gepubliceerd. Voor deze geschiedenis over Afro-Amerikaanse vrouwen in katholieke kloosters heeft zij 150 interviews gehouden met getuigen uit die tijd. Daarnaast bevat haar publicatie talrijke foto's van zwarte zusters, want volgens Williams waren veel mensen in de VS eigenlijk niet op de hoogte van hun bestaan. Ze werden uit het verhaal geschreven.
De zusters waren en zijn onmisbaar voor hun Afro-Amerikaanse gemeenschap: ze zorgen voor mensen, geven onderwijs en geven het geloof door. Professor Williams karakteriseert hen als vrijheidsstrijders omdat zij opkomen voor de rechten van hun gemeenschap - in de kerk en in de samenleving.
RACISME
De slavernij van de Afro-Amerikanen wordt beschouwd als de erfzonde van de VS, waarvan de gevolgen tot op de dag van vandaag voelbaar zijn. Williams ontvouwt het verhaal van de zwarte nonnen in een wereld die gevormd werd en wordt door het idee van de superioriteit van het witte ‘ras’. Zij vochten om een gelijkwaardig deel van de kerk te zijn, en daarom gaven velen van hen hun traditionele religieuze habijt niet op na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Daarvoor was de weg als eerste of een van de weinige zwarte nonnen in een ‘witte’ orde gewoon te moeilijk geweest.
De voortdurende strijd tegen het racisme van alledag putte veel vrouwelijke religieuzen uit, maakte hen ziek of deed hen vroegtijdig sterven, aldus Williams. Zij noemt zuster Thea Bowman (1937-1990) als een voorbeeld en verwijst ook naar Augustus Tolton (1854-1897), die beschouwd wordt als de eerste zwarte priester in de VS. Hij werd opgeleid en gewijd in Rome omdat geen enkel seminarie in zijn thuisland hem wilde aannemen.
Voor zowel Bowman als Tolton is een zaligverklaringsproces aan de gang. Hoewel er reeds verscheidene heiligen en zaligen uit de VS zijn, zijn overeenkomstige procedures voor kandidaten uit de Afro-Amerikaanse gemeenschap nog niet voltooid. Onder hen is die van Mary Elizabeth Lange (ca. 1784-1882), die in Baltimore de eerste Afro-Amerikaanse geloofsgemeenschap in de VS stichtte. Lange was de eerste abdis. Of Henriette Delille (1813-1862), die in 1842 de Zusters van de Heilige Familie stichtte, de op één na oudste orde voor zwarte vrouwen. Zij zette zich in voor de religieuze noden van tot slaaf gemaakte mensen, in een tijd dat dit verboden was.
Williams verklaart de oprichting van zwarte religieuze ordes in het bijzonder met de toelatingsvoorwaarden: vanaf de oprichtingsjaren van de VS tot in de 20ste eeuw namen vrouwelijke orden en congregaties over het algemeen geen zwarte vrouwen aan.
SELMA
Zuster Mary Antona Ebo (1924-2017), die ook op de omslag van het boek staat, nam deel aan de legendarische mars voor burgerrechten met Martin Luther King Jr. in Selma (Alabama) in maart 1965. Zij was daar als zwarte, katholieke non en “en omdat ik wilde getuigen”. Na deze gebeurtenis, die een legende is geworden, zouden ook andere blanke nonnen zijn opgekomen voor de burgerrechten van de Afro-Amerikaanse gemeenschap, maar in feite, zo merkt professor Williams op, waren het juist de witte Amerikaanse nonnen die geoefend waren in het discrimineren van mensen op grond van hun huidskleur.
Ondanks alles ziet Shannen Dee Williams de eerste vooruitgang. Een groeiend aantal katholieke instellingen en religieuze gemeenschappen ziet het verleden onder ogen, of het nu gaat om actief racisme of zelfs deelname aan slavernij.