Berlijn, 2 februari 2025 – In Berlijn is vanochtend herdacht dat de Duitse jezuïet Alfred Delp precies 80 jaar geleden werd geëxecuteerd omdat hij schuldig was bevonden aan deelname van een complot tegen Adolf Hitler.
De herdenking vond plaats tijdens een eucharistieviering in de gedachteniskerk Maria Regina Martyrum (‘Maria Koningin der Martelaren’) in Plötzensee (Berlijn-Charlottenburg). Dit in 1963 gewijd godshuis werd gebouwd als blijvende herinnering aan de “bloedgetuigen voor de vrijheid van geloof en geweten tijdens het nazitijdperk”. Op die plek werden vele tegenstanders van het nationaalsocialisme, onder wie Alfred Delp, tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven gebracht.
De Duitse Bisschoppenconferentie verklaarde eergisteren dat pater Delp zijn tijd in veel opzichten ver vooruit was. “Hij is een waardevolle inspiratie, vooral vandaag: door zijn zelfreflectie, zijn vertrouwen in God en zijn vastberadenheid,” zei aartsbisschop Udo Bentz, voorzitter van de Duitse Commissie voor Gerechtigheid en Vrede. “Hij stelde zich niet tevreden met zichzelf te sussen, maar hield tot het einde toe vol om niet toe te geven aan geweld, leugens en haat.”
Verzet
Alfred Friedrich Delp werd in 1907 in Mannheim geboren als zoon van een protestantse koopman en een katholieke moeder. In Lampertheim in Zuid-Hessen, waar het gezin vanaf 1914 woonde, raakte hij betrokken bij het katholieke jeugdwerk. Zijn pastoor stimuleerde de intellectuele talenten van de jongeman. Meteen na het verlaten van de middelbare school trad Delp toe tot de Sociëteit van Jezus, overigens tegen de wens van zijn ouders in. In 1937 werd hij tot priester gewijd. Plannen om aan de universiteit van München te promoveren in de wijsbegeerte werden door de nazi’s gedwarsboomd.
In 1939 sloot pater Delp zich aan bij het jezuïetenblad Stimmen der Zeit, dat zich kritisch tegenover de nazi’s opstelde. Tegelijkertijd zette hij zijn visie op christelijke solidariteit en een humane samenleving uiteen in diverse preken. Ook trok hij van leer tegen een zelfgenoegzame, burgerlijke kerk. “Niemand zal in de boodschap van verlossing en de Verlosser geloven zolang we onszelf niet hebben bebloed in dienst van lichamelijk, psychologisch, sociaal, economisch, moreel of anderszins zieke mensen”, betoogde hij eens.
Kring Kreisau
Via de jezuïetenprovinciaal Augustin Rösch uit München kwam Delp in contact met de Kreisauer Kreis, een groep van Duitse politici, ambtenaren en intellectuelen die samenzwoeren tegen het schrikbewind van Adolf Hitler. Deze kring stond onder leiding van de jurist Helmuth James Graf von Moltke uit Kreisau.
Over de mate van Delps invloed daar en hoe vaak hij deelnam aan bijeenkomsten van de Kreisauer Kreis zijn historici het nog niet eens geworden. Zeker is dat Delp geen realpolitik-programma opstelde voor de periode na Hitler, maar ideeën aandroeg voor de sociaal-filosofische grondslagen van een nieuw Duitsland. Delp hoopte op een “humanisme in de naam van God”, op een ontwaken van de mens tot zijn waarden.
Stauffenberg
Na de arrestatie van Moltke in januari 1944 en vooral na de mislukte moordaanslag op Hitler door Claus Schenk Graf von Stauffenberg op 20 juli 1944, werd ook Delp het doelwit van de Gestapo. Aangezien zijn naam in Stauffenbergs notitieboekje was ontdekt, werd hij ervan verdacht betrokken te zijn geweest bij de samenzwering. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat pater Delp niet betrokken was. Alfred Delp werd niettemin beschuldigd van hoogverraad en landverraad. De Gestapo bood hem echter de vrijheid op voorwaarde dat hij de jezuïetenorde zou verlaten. Dat weigerde hij. Op 9 en 10 januari 1945 stond hij terecht ten overstaan van de hoogste nazi-rechter Roland Freisler. Die veroordeelde hem op 11 januari 1945 ter dood. Zijn stoffelijk overschat en dat van andere samenzweerders werden op last van SS-baas Heinrich Himmler gecremeerd.
Met gebonden handen schreef pater Delp brieven, meditaties en essays in de weken tussen zijn arrestatie en zijn executie. Toen hij op 2 februari 1945 naar de galg werd geleid, zou hij tegen de gevangenisaalmoezenier hebben gefluisterd: “Over een half uur weet ik meer dan u.”