Hieronder een overzicht van het voornaamste nieuws over de Katholieke Kerk in 2021.
NEDERLAND
Bisschop Smeets ongeneeslijk ziek
Bisschop Harrie Smeets van Roermond werd eind mei ernstig ziek. Aanvankelijk dachten de artsen dat hij een lichte herseninfarct had gehad. Maar na verder onderzoek bleek dat hij een hersentumor had. Daardoor waren bepaalde lichaamsfuncties uitgevallen. De aandoening is ongeneeslijk, zo vernam de Limburgse kerkleider. Na een verblijf van drie maanden in het ziekenhuis, waar hij behandeld werd met chemokuren, zei hij in augustus dat hij zich iets beter voelde.
Time-out kardinaal Eijk
Kardinaal Willem Eijk lag rond Pinksteren een tiental dagen wegens hoge koorts in het ziekenhuis. Vanwege de grote fysieke impact die dat op hem had, besloot de aartsbisschop van Utrecht een periode van drie maanden rust te nemen.
Brabants Kloosterjaar
Vier Noord-Brabantse kloostergemeenschappen (norbertijnen van Berne, norbertinessen van Oosterhout, kruisheren van Sint-Agatha, clarissen van Megen) vierden dit jaar hun jubileum. Dat was de aanleiding voor het uitroepen van het Jaar van het Brabantse Kloosterleven. Op 10 februari werd dit themajaar door koning Willem-Alexander officieel geopend.
NBV21
Op 13 oktober werd de Nieuwe Bijbelvertaling gepresenteerd.
Wonder Titus Brandsma
Op 25 november erkende paus Franciscus dat een medisch onverklaarbare genezing van een Amerikaanse karmeliet in 2004 een wonder was op voorspraak van de zalige Nederlandse karmeliet en verzetsheld Titus Brandsma. Niets staat nu nog zijn heiligverklaring in de weg. Een datum is nog niet vastgesteld.
Verbod op publieke kerstnachtmis
Naast eerder afgekondigde coronamaatregelen voor de RK-Kerk, besloten de bisschoppen tot een verdere aanscherping in verband met de afgekondigde lockdown per 19 december. Begin december werden al de publieke vieringen na 17.00 uur geschrapt en daarmee ook alle publieke kerstnachtvieringen om zo op kerstavond een massale beweging van kerkgangers te voorkomen. Op 20 december bepaalde het episcopaat dat alle dagvieringen vóór 17.00 uur door maximaal 50 personen mogen worden bezocht.
DUITSLAND
Misbruik in Keulen
Op 18 maart werd een rapport gepresenteerd waarin de resultaten stonden van een onderzoek naar seksueel misbruik binnen het aartsbisdom Keulen in de periode 1975-2018: het leverde 202 verdachten op. Paus Franciscus gelastte daarop een apostolische visitatie en benoemde de Zweedse kardinaal Anders Arborelius en de Nederlandse bisschop Hans van de Hende tot visitatoren. Een week lang voelden zij tal van mensen in Keulen aan de tand om te achterhalen of de kerkleiding zich schuldig had gemaakt aan veronachtzaming van misbruikgevallen. Uit hun rapport bleek dat kardinaal Rainer Maria Woelki geen blaam trof; wel zou hij foutjes gemaakt hebben in de communicatie; de aartsbisschop besloot daarop met toestemming van de paus een sabbatical van half oktober tot Aswoensdag 2022 te nemen.
Ontslag Marx niet aanvaard
Op 21 april werd bekendgemaakt dat kardinaal Reinhard Marx, aartsbisschop van München en Freising en voornaam adviseur van paus Franciscus, een hoge Duitse staatsonderscheiding zou krijgen: het Bundesverdienstkreuz. Na veel kritiek uit de samenleving besloot Marx deze onderscheiding niet te aanvaarden. Hem werd verweten dat ook hij geen schone handen had in het misbruikschandaal omdat hij gevallen in de doofpot zou hebben gestopt. Marx trok zich dat zo aan dat de 67-jarige Marx op 21 mei bij de paus zijn ontslag aanbod als aartsbisschop van München en Freising. Franciscus aanvaardde dat ontslag echter niet.
Synodale Weg hervat
Het hervormingsproject ‘Synodale Weg’ van de Katholieke Kerk in Duitsland, dat maandenlang werd overschaduwd door de coronapandemie, wordt op 30 september hervat. Toen begon in Frankfurt am Main de tweede plenaire vergadering. In conservatieve kringen groeide de weerstand tegen deze kerkvergadering, die was georganiseerd naar aanleiding van het misbruikschandaal. Het proces is erop gericht hervormingen door te voeren op vier terreinen: macht, de vrouw, seksualiteit en celibaat. Volgens conservatieve katholieken gaat een particuliere kerk daar helemaal niet over. Ook het Vaticaan waarschuwde de deelnemers van de Synodale Weg de band met de wereldkerk niet te verliezen.
Vrouwen op topposities
Voor het eerst kreeg een vrouw de leiding over het secretariaat van de Duitse Bisschoppenconferentie (DBK): de 50-jarige Beate Gilles werd op 23 februari door de bisschoppen tijdens hun voorjaarsvergadering tot secretaris-generaal van de DBK gekozen. Op 19 november werd de 65-jarge Irme Stetter-Karp verkozen tot de nieuwe president van het Centraal Comité van Duitse Katholieken (ZdK). Het is voor de tweede keer dat een vrouw deze positie bekleedt.
Dramatische toespraak DBK-voorzitter
Een derde van alle katholieken in de Bondsrepubliek Duitsland overweegt de Kerk te verlaten. Dat was de uitkomst van een in het voorjaar verricht onderzoek door het instituut INSA Consulere. De crisis is volgens velen zo groot dat drastische hervormingen noodzakelijk zijn. Dat vindt ook bisschop Georg Bätzing van Limburg, voorzitter van de DBK. Op 27 september hield hij in Berlijn in aanwezigheid van bondskanselier Angela Merkel en Bondsdagvoorzitter Wolfgang Schäuble een dramatische toespraak. Hij sprak over een “keerpunt in de tijd” voor de Kerk met een “sluipend verlies aan relevantie”. Bätzing karakteriseerde de crisis als een “fase van ontwrichting in de veelomvattende betekenis van verstoring, ontbinding, schok en onderbreking”.
FRANKRIJK
Paus schaamt zich
In opdracht van de Franse Bisschoppenconferentie en de Conferentie van Religieuzen in Frankrijk werd op 5 oktober een rapport over seksueel misbruik en mishandeling gepubliceerd. Daaruit blijk dat er tussen 1950 en 2020 naar schatting 216.000 minderjarigen seksueel zijn misbruikt door Franse geestelijken en religieuzen. Op 6 oktober sprak paus Franciscus tijdens zijn algemene audiëntie er schande van en zei zich diep te schamen.
Franse ‘Deetman’: geen verband tussen celibaat en kindermisbruik
Jean-Marc Sauvé, voorzitter van de onafhankelijke onderzoekscommissie voor seksueel misbruik in de Katholieke Kerk in Frankrijk (CIASE), ziet geen oorzakelijk verband tussen het verplichte priestercelibaat en seksueel misbruik van minderjarigen. “Het is echter mogelijk dat er een overdreven idee van het celibaat bestond, dat de invloed van de clericale daders op hun slachtoffers kan hebben begunstigd en versterkt”, zei Sauvé op 4 november in een interview. Hij verwees naar het clericalisme en een perversie van de traditionele visie van de priester als ‘andere Christus’.
Boete in Lourdes
De Franse Bisschoppenconferentie was voor haar herfstvergadering in Lourdes. Hoofdonderwerp was het rapport van de onafhankelijke commissie-Sauvé, die onderzoek had gedaan naar seksueel misbruik in de kerk van Frankrijk. De schaamte was zo groot dat de bisschoppen op 6 november in Lourdes letterlijk in de buitenlucht en in aanwezigheid van misbruikslachtoffers op de knieën gingen om boete te doen voor het schandaal en God om vergeving te vragen voor de institutionele veronachtzaming van het leed dat zoveel kinderen was aangedaan.
Zetel van Parijs vacant
De paus aanvaardde op 2 december het door mgr. Michel Aupetit ingediende verzoek tot ontslag als aartsbisschop van Parijs. De 70-jarige Aupetit had zijn ontslag aangeboden nadat er in de media berichten waren opgedoken over een mogelijke relatie die in strijd zou zijn met zijn celibaatsgelofte. De kerkleider erkende dat in de jaren vlak voordat hij bisschop werd, een vrouw in het spel was, maar hij ontkende dat er sprake was van een seksuele en/of amoureuze verhouding.
CANADA
Kinderlijkjes
Sinds eind mei zorgden berichten over de ontdekking van meer dan duizend lijkjes van inheemse kinderen in de omgeving van katholieke kostscholen in Canada wereldwijd voor opschudding, hoewel al lang bekend was dat deze anonieme graven bestonden. De kinderen waren door de staat in deze internaten gestopt om hen te indoctrineren met de Europese cultuur.
Trudeau eist excuses kerk
Op 5 juli riep de Canadese premier Justin Trudeau de katholieken van het land op een reactie van de kerkelijke hiërarchie te eisen op de vondst van anonieme kindergraven op voormalige katholieke kostscholen. “We verwachten dat de kerk opstaat en verantwoordelijkheid neemt voor haar rol.” Trudeau had naar eigen zeggen paus Franciscus gevraagd of de kerk zich wil inzetten voor genoegdoening.
Brandstichting
In juni werden er bij zes katholieke kerken in Canada brandgesticht. Onderzocht werd of er een verband bestond met de ontdekking van anonieme kindergraven op het terrein van voormalige katholieke internaten.
Pausbezoek
Op 27 oktober maakte het Vaticaan het volgende bekend: “De Canadese Conferentie van Katholieke Bisschoppen heeft de Heilige Vader uitgenodigd een apostolische reis naar Canada te maken, mede in het kader van het reeds lang bestaande pastorale proces van verzoening met de inheemse volkeren. Zijne Heiligheid heeft zich bereid verklaard het land te bezoeken op een datum die te zijner tijd zal worden vastgesteld.”
MYANMAR
Staatsgreep
Op 1 februari pleegde de top van Myanmarese krijgsmacht een staatsgreep, waarbij onder anderen Aung San Suu Kyi werd gearresteerd. De aartsbisschop van Yangon, kardinaal Charles Bo, riep kort daarna op tot geweldloos protest tegen de coupplegers. Vooral vrouwelijke religieuzen gaven er gehoor aan. In maart protesteerden de katholieke bisschoppen van het land tegen het doden van betogers tegen de dictatuur. Ook paus Franciscus, die Myanmar in 2017 bezocht, deed openlijk zijn beklag over het geweld.
Non knielt op straat
Op sociale media ging in maart een foto viral van de knielende kloosterzuster Ann Rose Nu Tawng. Zij zat in de stad Myitkyina tegenover een groepje politiemensen, waarvan er ook een aantal op hun knieën waren gevallen. “Ik zei dat ze mij konden doden, maar dat ik niet zou opstaan tot ze zouden beloven dat ze geen geweld zouden gebruiken tegen betogers”, zei ze naderhand in een interview. Op 17 november zei paus Franciscus in een videoboodschap: “Ook ik kniel in de straten van Myanmar en zeg: stop het geweld.”
Kerken doelwit
In Myanmar vormen de katholieken een kleine minderheid. Toch waren ze goed vertegenwoordigd in het geweldloos verzet tegen het militaire bewind. Bij de gewelddadige onderdrukking van protesten werden in het voorjaar kerken steeds vaker het doelwit van operaties van de veiligheidstroepen. Tijdens razzia's in het paasweekend werden katholieke godshuizen en kantoren doorzocht. In juni werd een kerk in de zuidelijke deelstaat Kayah aangevallen; het was de zesde keer in twee weken dat militairen een kerk onder vuur namen. Op 22 november bestormden meer dan 200 militairen en politieagenten het terrein van de Kathedraal van Christus Koning in de stad Loikaw.
Paus draagt mis op voor Myanmarese volk
Paus op BBC-RadioOp 16 mei droeg paus Franciscus in de Sint-Pietersbasiliek een mis op voor het volk van Myanmar dat zucht onder een militair bewind. In zijn homilie riep hij de burgers van het Zuidoost-Aziatische land op de eenheid te bewaren en niet toe te geven aan haat en geweld.
VERENIGDE STATEN
Katholieke president
Op 20 januari werd Joe Biden in Washington D.C. beëdigd als de 46ste president van de Verenigde Staten van Amerika. Hij is de tweede Amerikaanse president die belijdend rooms-katholiek is. Dat nam niet weg dat er onder conservatieve katholieken bezorgdheid bestaat over Bidens vrijzinnige opvattingen ten aanzien van abortus, euthanasie en gender. De pro-life-commissie van de Conferentie van Katholieke Bisschoppen van de Verenigde Staten (USCCB) noemde Bidens houding in dezen “verontrustend” en “tragisch”. De USCCB sprak ook haar bezorgdheid uit over een presidentieel decreet van Biden waarin hij de discriminatie van LHBT’ers verbiedt. Later stelden bisschoppen voor om katholieke politici die zich sterk maken voor zaken die indruisen tegen de kerkelijke leer te weren van de communie. Een dergelijk gebod tot communieweigering is er tot op heden niet gekomen.
Biden op audiëntie bij de paus
Op 29 oktober werden de Amerikaanse president Joseph Biden en zijn echtgenote Jill Biden door paus Franciscus in audiëntie ontvangen. De ontmoeting tussen de beide staatshoofden vond plaats in de bibliotheek van het Apostolisch Paleis en duurde anderhalf uur. Het was de eerste keer dat Biden als president in Vaticaanstad werd verwelkomd.
COP26
Interreligieuze conferentie in Vaticaan
Op 4 oktober, feestdag van Sint-Franciscus van Assisi, vond er in Vaticaanstad een conferentie plaats met vertegenwoordigers van bijna alle wereldgodsdiensten en met diverse topwetenschappers. Gezamenlijk riepen zij op tot een onmiddellijke intensivering van de wereldwijde maatregelen ter bescherming van het klimaat. Dat deden ze in de aanloop naar de COP26-klimaattop in Glasgow.
Paus op BBC-Radio
Twee dagen vóór het begin van de COP26 zei paus Franciscus tegenover BBC Radio dat politieke leiders tijdens de VN-klimaattop in de Schotse Glasgow toekomstige generaties “concrete hoop” moeten bieden met hun aanpak tegen klimaatverandering. Het is volgens het hoofd van de Katholieke Kerk van belang dat “met urgentie” wordt gereageerd. “Het is essentieel dat ieder van ons toegewijd is aan deze dringende koerswijziging.”
‘Noorden heeft ecologische schuld’
De paus heeft in zijn door kardinaal Pietro Parolin voorgelezen boodschap tot COP26 gezegd dat “politieke, technische en operationele maatregelen gekoppeld moeten worden aan onderwijs dat een nieuwe levensstijl bevordert, vooral bij jongeren”. Ook wees Franciscus erop dat het Noorden een “ecologische schuld” heeft, terwijl het arme Zuiden de hoogste prijs voor klimaatverandering betaalt.
Franciscus waarschuwt voor Gods oordeel
In een op 9 november ondertekende brief aan de katholieken van Schotland bidt paus Franciscus voor “wijsheid en kracht” voor de wereldleiders die deelnemen aan COP26 in Glasgow. De opvolger van de apostel Petrus waarschuwt dat “deze gelegenheid niet mag worden verspild”, want God zal volgens hem een falend klimaatbeleid veroordelen. “De tijd dringt; we mogen deze kans niet laten voorbijgaan, anders worden we geconfronteerd met Gods oordeel omdat we niet in staat zijn trouwe rentmeesters te zijn van de wereld die Hij aan onze zorg heeft toevertrouwd.” De paus betuigde ook spijt dat hijzelf niet in Glasgow aanwezig was.
HEILIGE STOEL
Apostolische reizen
Paus Franciscus bezocht Irak van 5 tot 8 maart. Hij was in Bagdad, Najaf, waar hij te gast was bij grootayatollah Ali al-Sistani, Ur, Erbil, Mosul en de Vlakte van Nineveh. Op 12 september was hij de Hongaarse hoofdstad Boedapest in verband met het Internationaal Eucharistisch Congres. Daarna reisde hij door naar Slowakije, waar hij tot 15 september bleef. De pontifex bezocht Cyprus van 2 tot 4 december en Griekenland van 4 tot 6 december.
Gezondheid
Franciscus liet op 24 en 25 januari verstek gaan als hoofdcelebrant van twee plechtigheden omdat hij teveel last had van ischias. Op 4 juli onderging de Heilige Vader een zware darmoperatie in het Gemelli-ziekenhuis. Het betrof een linker hemicolectomie vanwege diverticulaire stenose. Franciscus knapte er goed van op.
Verbod op zegening homorelaties
Op 15 maart maakte het Vaticaan bekend dat de Congregatie voor de Geloofsleer “nee”antwoordde op een vraag of de Kerk gemachtigd is om liefdesverbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht te zegenen. Dit bericht veroorzaakte de nodige heibel. Bisschop Johan Bonny van Antwerpen reageerde woedend en zei zich voor de doctrinaire uitspraak te schamen.
Oude Mis
Op 16 juli publiceerde de paus het motu proprio Traditionis Custodes, waarmee hij de viering van de Romeinse ritus van vóór Vaticanum II aan banden legde. In conservatieve kringen werd woedend gereageerd op het decreet, vooral toen later zou blijken dat Franciscus helemaal af wil van de Tridentijnse mis.
Vrouwen in het Vaticaan
Er waren dit jaar opmerkelijke benoemingen van vrouwen in de top van de Romeinse Curie en Vaticaanstad. Op 6 februari benoemde de Franse religieuze Nathalie Becquart tot ondersecretaris van de Bisschoppensynode; voor het eerst kreeg een vrouw deze positie, die haar ook stemrecht geeft bij synodale beraadslagingen. Op 19 mei werd Lucia Bozzi, hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit van Foggia, door de paus benoemd tot toegevoegd rechter van het civiele Tribunaal van Vaticaanstad. Op 26 augustus werd de Italiaanse religieuze Alessandra Smerilli benoemd tot secretaris van het Dicasterie voor de Bevordering van de Integrale Menselijke Ontwikkeling. De Duitse jurist en hoogleraar Charlotte Kreuter-Kirchhof werd op 25 oktober benoemd tot vicecoördinator van de Raad voor de Economie. En op 4 november werd de Italiaanse franciscanes Raffaella Petrini aangesteld tot secretaris-generaal van het Gouvernement van Vaticaanstad.
Synode over synodaliteit
Op 9 oktober opende de paus het voorbereidingsproces van de 26ste Gewone Algemene Assemblee van de Bisschoppensynode. Het thema van deze kerkvergadering luidt ‘Voor een synodale Kerk: communio, participatie en missie’. Het gehele proces wordt vanwege de brede participatie ‘wereldsynode’ genoemd. De Heilige Vader riep alle christengelovigen op tot eenheid, moed en engagement. Als niet iedereen werkelijk deelneemt, “dreigt het spreken over communio slechts een vrome intentie te blijven”, zei hij bij de openingsplechtigheid. De synode bestaat uit drie fasen: diocesaan, continentaal en universeel. Op 17 oktober ging in alle afzonderlijke bisdommen de eerste fase van start.