Vaticaanstad, 23 juni 2022 - Het Vaticaan maakt op speciaal verzoek van paus Franciscus een grote hoeveelheid archiefstukken uit de Tweede Wereldoorlog openbaar. Vanaf eind juni zal een reeks van 170 boekdelen betreffende het pontificaat van Pius XII (1939-1958) vrij online beschikbaar zijn, zo is vandaag bekendgemaakt.
De serie concentreert zich op ongeveer 2.700 gevallen van verzoeken om hulp van Joodse mensen aan de Heilige Stoel tijdens de Tweede Wereldoorlog. Naast een fotografische reproductie van de documenten zal er ook een lijst zijn van de personen die daadwerkelijk hulp ontvingen. In eerste instantie zal 70 procent van het materiaal op internet staan.
Het gaat meer bepaald om de Joodse reeks van het Historisch Archief van de Sectie Relaties met Staten van het Staatssecretariaat en om delen van de collectie Buitengewone Kerkelijke Zaken. Een deel van de collectie, de periode 1939-1948, is al sinds het voorjaar van 2020 toegankelijk voor onderzoekers in de studiezaal van het Historisch Archief.
Aartsbisschop Paul Gallagher, de zogenaamde ‘Vaticaanse minister van Buitenlandse Zaken’, zei te hopen dat de digitale vrijgave van de ‘Joden’-dossiers niet alleen historici maar ook afstammelingen van degenen die het Vaticaan om hulp hadden gevraagd, zal helpen “bij het vinden van sporen van hun geliefden uit welk deel van de wereld dan ook”.
In een artikel voor de Vaticaanse krant L'Osservatore Romano zegt Gallagher dat de dossiers verzoeken om hulp bevatten, maar zonder veel informatie over de uitkomsten. “Elk van deze verzoeken vormde een geval dat, eenmaal verwerkt, bestemd was voor opslag in een documentatiereeks getiteld Ebrei” [Italiaans voor ‘Joden’].
“De verzoeken belandden bij het Staatssecretariaat, waar diplomatieke kanalen zouden proberen alle mogelijke hulp te bieden, rekening houdend met de complexiteit van de politieke situatie in de mondiale context”, schrijft Gallagher.
Het Historisch Archief van het Staatssecretariaat wordt geleid door Johan Ickx. Deze Vlaamse historicus was vanaf 2010 onder meer verantwoordelijk voor het digitaliseren en het toegankelijk maken van de archieven uit de periode tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog. Over de verrassende ontdekkingen die hij deed in de bijna twee miljoen documenten, publiceerde hij het boek Le Bureau. Les Juifs de Pie XII.
Ickx kwam tot de conclusie dat het tegenovergestelde van het beeld van Pius XII als ‘de zwijgende paus’ die inert en onverschillig tegenover de Holocaust zou hebben gestaan, waar is. Hij was volgens de historicus juist een vriend van het Joodse volk, die via een internationaal netwerk duizenden Joden deed ontkomen aan de Shoah.
Ickx zei in december tegenover het Belgische blad Tertio dat het negatieve imago van Eugenio Pacelli (Pius XII) dat sinds de jaren zestig dominant is, het resultaat was van Sovjet-propaganda.
In 1965 werd het zaligverklaringsproces van paus Pacelli geopend. In 2009 erkende paus Benedictus XVI dat Pius XII op heldhaftige wijze de christelijke deugden had beoefend. Dat leverde hem de titel ‘Eerbiedwaardige Dienaar Gods’ op.