In de Katholieke Kerk is een apostolische vicaris een bisschop die in naam van de paus een apostolisch vicariaat bestuurt, d.i. een gebied dat (nog) geen bisdom is.

Terminologie

Het begrip ‘apostolisch vicaris’ (Latijn: vicarius apostolicus) bestaat uit de kerkelijke termen ‘apostolisch’ en ‘vicaris’. De eerste duidt op het gezag van de paus als opvolger van de apostel Petrus; de tweede verwijst naar een plaatsvervangend ambt.

Geen bisdom

Het kan zijn dat het niet mogelijk is om in een bepaald deel van de wereld een bisdom op te richten, bijvoorbeeld als er te weinig katholieken in een gebied wonen of als het katholieke geloof er stelselmatig wordt onderdrukt. In dat geval kan de Heilige Stoel een apostolisch vicariaat oprichten. Deze ‘particuliere kerk’ valt dan rechtstreeks onder het gezag van de paus.

Titulair bisschop

Een apostolisch vicaris is weliswaar bisschop gewijd, maar hij heeft niet dezelfde bevoegdheden als een diocesane bisschop. Hij is bisschop van een titulair bisdom maar niet van een diocees. De ene Katholieke Kerk bestaat uit en in de particuliere Kerken, die vooral de vorm van een diocees (= bisdom) hebben. Hoofd van een bisdom is de diocesane bisschop die betrekkelijke autonomie bezit en wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht heeft in zijn diocees. Een apostolisch vicaris heeft dat niet; hij representeert slechts het gezag van de Apostolische Stoel over de gelovigen van dit gebied.

Apostolische prefectuur

Als er in missiegebieden een zekere kerkelijke structuur gegroeid is, dan kan de paus er een bestuurseenheid in het leven roepen. In eerste instantie is dat een apostolische prefectuur, waar een apostolische prefect in naam van de paus leiding geeft aan de plaatselijke kerk. Als het aantal gelovigen zodanig is gegroeid dat de organisatie moet worden aangepast, dan kan de paus de prefectuur verheffen tot een apostolisch vicariaat.

Propaganda Fide

De pauselijke autoriteit over de apostolische prefecturen en de apostolische vicariaten is gedelegeerd aan de Congregatie voor de Evangelisatie van de Volkeren (voorheen: Sacra Congregatio de Propaganda Fide).

Hollandse Zending

Tijdens de Reformatie werden de bisdommen in de Noordelijke Nederlanden onderdrukt, waardoor de paus zich genoodzaakt voelde dit territorium tot missiegebied te verklaren. Deze zogenoemde Hollandse Zending (Missio Hollandica) kwam daarmee onder de Propaganda Fide te staan. De voormalige bisdommen werden in naam van de paus bestuurd door apostolische vicarissen. Dankzij de Grondwet van 1848 kon de bisschoppelijke hiërarchie worden hersteld. Met de breve Ex qua die van 4 maart 1853 richtte paus Pius IX (1846-1878) weer bisdommen in Nederland op. Daardoor werden de apostolische vicarissen voortaan diocesane bisschoppen.