De Armeens-Katholieke Kerk is een met Rome geünieerde Kerk. Zij volgt de Armeense ritus en gebruikt als liturgische taal het Armeens. Sinds de Armeense genocide (1915) is de Kerk verspreid over de hele wereld.

Armenen

De Armenen zijn in meerderheid orientaals-orthodox, theologisch verwant aan de kopten van Egypte en Ethiopië. Al sinds het Concilie van Chalcedon in 451 zijn de banden met de Katholieke Kerk verbroken, hoewel veel Armeense kerkleiders volhouden dat dit eerder het gevolg was van de politieke isolatie van hun land dan van werkelijke theologische verschillen.

Lviv

Eeuwenlang probeerden kleine groepen Armenen nauwere banden met Rome te creëren. Tijdens de kruistochten waren veel Armenen in het zuidoosten van Anatolië met Rome geünieerd. Dit hield echter geen stand. Individuele pogingen tot hereniging bleven aanhouden, met een stichting van een geünieerd bisdom in Lviv in Oekraïne in 1630 als een opvallend succes.

Mekhitaristen

In cultureel opzicht was de stichting in 1712 van de benedictijnse congregatie van de Mekhitaristen in Venetië het meest voornaam. Deze Armeense monniken waren de eersten die een drukpers gebruikten voor vermenigvuldiging van Armeense teksten. Ze waren tevens verantwoordelijk voor de introductie van West-Europese ideeën, zoals het nationalisme, in de Armeense wereld.

Geünieerd met Rome

Een permanente unie ontstond in 1742, toen Abraham Petros I Ardzivian, de catholicos van Cilicië, de paus erkende als het hoofd van zijn Kerk. De catholicos werd patriarch van de nu met Rome geünieerde Armeens-Katholieke Kerk. De Armeense Kerk mocht van paus Benedictus XIV haar eigen liturgie en karakter behouden. Vanaf hun ontstaan waren de geünieerde Armenen een anomalie binnen de bredere Armeense gemeenschap. Toch maakte de kerk een periode van groei door. Aan het begin van de twintigste eeuw had de Kerk twintig bisdommen, voornamelijk in het Ottomaanse rijk.

Eerste Wereldoorlog

De katholieke Armenen hadden weinig behoefte aan onafhankelijkheid. Onder Ottomaanse bescherming waren ze welvarend geworden en in tegenstelling tot hun orientaals-orthodoxe broeders hadden ze weinig geleden onder de pogrom van 1894-1896. De uitbraak van de Eerste Wereldoorlog luidde echter de teloorgang van de Armeens-katholieke gemeenschap in. Zeven bisschoppen, honderddertig priesters, zevenenveertig nonnen en honderdduizend leken vluchtten uit angst voor de Turkse nationalisten. Vele Armeens-katholieken, onder wie de in 2001 zalig verklaarde bisschop Ignatius Maloyan, vonden de dood. Dertien van de twintig bisdommen verdwenen compleet.

Patriarch van Cilicië

Aan het hoofd van de kerk staat de ‘Patriarch van Cilicië’. De patriarchale zetel bevindt zich in Bzommar nabij Beiroet in Libanon. De Kerk is verdeeld in een aantal aartseparchieën en eparchieën en heeft voor haar diaspora een exarchaat in Mexico. Er zijn ook ordinariaten voor Griekenland, Roemenië en Oost-Europa. De Kerk heeft tussen de 375.000 en 500.000 leden, verspreid over de hele wereld. Een minderheid woont in het Midden-Oosten. In 1991 werd in Gjoemri, Armenië, het ordinariaat voor Armeense katholieken in Oost-Europa opgericht. Dit ordinariaat is verantwoordelijk voor gelovigen in Georgië, Rusland en Oekraïne.

Voor dit lemma zijn wij dank verschuldigd aan dr. Harry Schnitker, universitair docent geschiedenis aan de University of Glasgow in Schotland.