Sint Basilius (Vasilii) is een populaire Russisch-orthodoxe heilige uit de 16e eeuw. Hij leidde een excentriek bestaan tijdens het schrikbewind van tsaar Ivan IV. Vasilii liep naakt rond, bad voortdurend, hielp de armen en wees machtigen terecht.

Jeugd

Vasilii werd eind 1468 geboren in een kerkportiek in een dorp buiten Moskou. Zijn ouders waren horigen van een plaatselijke heer. Vasilii kreeg een opleiding als schoenmaker. Op 16-jarige leeftijd ging hij in Moskou leven, waar hij tekenen van krankzinnigheid begon te vertonen. Naakt liep hij er door de straten, scheldpartijen en afranselingen incasserend.

Man Gods

Na verloop van tijd raakten steeds meer Moskovieten ervan overtuigd dat hij een man Gods was. Vasilii beschikte over wat de oude Grieken parrèsia noemden. Deze deugd stelt de drager ervan is staat om vrijmoedig en zonder vrees de waarheid te spreken. Een gevaarlijke deugd, zeker tijdens het tirannieke bewind van tsaar Ivan de Verschrikkelijke (1530-1588). 

Hulp aan armen

Vasilii leefde in extreme omstandigheden. Koude en hitte leken hem niet te deren. Gehuld in een zware metalen ketting preekte hij niet alleen over naastenliefde en barmhartigheid, hij handelde er ook naar. Zo regelde hij – soms clandestien - voedsel voor de armen, op de eerste plaats voor hen die zich ervoor schaamden te moeten bedelen. Rijke stadbewoners die aalmoezen gaven uit ijdelheid en niet uit zuivere compassie, konden rekenen op zijn publieke afstraffing.

Tsaar Ivan terechtgewezen

Hypocrisie was volgens Vasilii een van de ergste ondeugden die een christenmens kon hebben. Eens wierp hij tsaar Ivan tijdens een vastenperiode een lap vlees toe. 'Eet maar, want wat heb je aan al dat vasten als je zoveel doden op je geweten hebt', zo zou de heilige tegen de wrede heerser hebben gezegd. Ivan, die ondanks zijn kwaadaardige inborst vroom wilde zijn en bezorgd was om zijn zielenheil, durfde de gekke prediker niet te straffen. Een andere keer werd de tsaar tijdens de Goddelijke Liturgie door Vasilii terechtgewezen omdat hij niet aandachtig aan het bidden was.

Helderziend

Vasili bad voortdurend. Hij leek een directe lijn met de hemel te hebben. Diverse getuigenissen spreken over Vasilii's helderziendheid. Hij zou de gave hebben gehad om in de toekomst te kijken. Zo zou hij de grote brand van Moskou in 1547 hebben voorspeld. In Novgorad doofde hij zelfs een stadsbrand met gebed, zo werd verteld.

Dood

Wanneer de heilige Vasilii exact gestorven is, blijft onduidelijk. Zijn officiële sterfdatum is 2 augustus 1557. Metropoliet Makarii van Moskou ging voor in zijn plechtige uitvaart. Tsaar Ivan was een van de kistdragers. Zijn lichaam werd begraven in de kerk van de Drievuldigheid, die op last van tsaar Ivan was gebouwd. Op 2 augustus 1588 werd hij door de Orthodoxe Kerk gecanoniseerd. Zijn feestdag werd vastgesteld op 2 augustus (15 augustus op de westerse, Gregoriaanse kalender).

Sint-Basiliuskerk

De verering van Sint Vasilii was zo intens dat de Drievuldigheidskerk en de bijgebouwde Pokrov-kerk voortaan zijn naam gingen dragen. In het westen is dit Moskouse kerkencomplex op het Rode Plein dan ook bekend als de Sint-Basiliuskathedraal. Dit bontgekleurde gebouw is echter geen kathedraal maar een sobor, het Russisch-orthodoxe equivalent van de rooms-katholieke basiliek.