De Camerlengo van de Heilige Romeinse Kerk is een kardinaal die in de periode tussen het overlijden van de paus of diens aftreden en het aantreden van een nieuwe paus de tijdelijke goederen en rechten van de Apostolische Stoel van Rome beheert.
Etymologie
Het Italiaanse woord camerlengo is afgeleid van het laat-Latijnse camarlingus, op zijn beurt afkomstig van het Frankische ‘kamerling’, van het Latijnse camerarius dat ‘kamerofficier’ betekende. In het Engels is het chamberlain.
Diverse kamerlingen
Elk koninklijk en keizerlijk hof had kamerlingen in de zin van ‘schatkamerbeheerders’. De term camerlengo werd aan het pauselijk hof veelvuldig gebruikt, onder meer voor de volgende officiële functies:
- Camerlengo van de Heilige Roomse Kerk;
- Camerlengo van het Heilig College van Kardinalen, vervallen in 1997.
Apostolische Kamer
In dit artikel gaat het over de eerste. De officiële titel van de kardinaal-camerlengo is voluit Sanctae Romanae Ecclesiae Camerarius. Vóór 2022 was hij het hoofd van de Apostolische Kamer, een curiaal lichaam dat door paus Franciscus is opgeheven.
Vroeger meer macht
Het ambt van camerlengo bestaat al sinds de 12de eeuw. Hij was de schatbewaarder van de Heilige Stoel, oftewel degene die waakte over de pauselijke schatkamer. In vroeger tijden nam de camerlengo ook beslissingen voor de paus wanneer deze buiten Rome verbleef, maar moderne communicatietechnieken hebben dit deel van de taak overbodig gemaakt.
Niet meer voor het leven
De camerlengo werd door de paus voor het leven benoemd. Maar dat geldt niet meer sinds het aftreden van kardinaal Eduardo Martínez Somalo in 2007. In 2014 benoemde paus Franciscus de in Ierland geboren Amerikaan Kevin J. Farrell tot camerlengo.
Ambt behouden
Alle hoofden van de departementen van de Romeinse Curie en het Vicariaat Rome verliezen op het moment dat de paus overlijdt hun positie, behalve de camerlengo, de kardinaal-vicaris van Rome, de kardinaal-grootpenitentiarius en de kardinaal-vicaris van Vaticaanstad; zij blijven in functie.
Hamertje op voorhoofd
Vroeger was de camerlengo degene die aan het sterfbed van de paus officieel diens overlijden vaststelde. Staande bij het dode lichaam riep hij eerst driemaal de doopnaam van de paus. Het protocol schreef voor dat hij vervolgens op het voorhoofd van de overledene tikte met een klein zilver hamertje, versierd met het pauselijk wapen. Als daarop geen reactie volgde, verklaart de camerlengo hardop dat de paus dood was. Hij bedekte daarop het gelaat van de overleden pontifex met een velum.
Taken na overlijden paus
Paus Johannes Paulus II bepaalde in zijn apostolische constitutie Universi Domini gregis (1996) in alinea 17 onder meer het volgende over de taken van de camerlengo kort na het overlijden van de paus: “Zodra hij op de hoogte is gesteld van het overlijden van de Hoogste Pontifex, moet de Camerlengo van de Heilige Roomse Kerk het overlijden van de paus officieel vaststellen, in aanwezigheid van de Meester van de Pauselijke Liturgische Vieringen (…). De Camerlengo moet ook de werkkamer en de slaapkamer van de paus verzegelen en ervoor zorgen dat het personeel dat gewoonlijk in het privéappartement verblijft, daar kan blijven tot na de begrafenis van de paus, waarna het hele pauselijke appartement wordt verzegeld; hij moet de kardinaal-vicaris voor Rome in kennis stellen van het overlijden van de paus, waarna deze het volk van Rome informeert door middel van een speciale aankondiging; hij moet de kardinaal-aartspriester van de Vaticaanse basiliek in kennis stellen; hij neemt bezit van het Apostolisch Paleis in het Vaticaan en, persoonlijk of via een afgevaardigde, van de Paleizen van Lateranen en Castel Gandolfo, en oefent er de voogdij en het bestuur over uit; hij bepaalt, na overleg met de hoofden van de drie Ordes van Kardinalen, alle aangelegenheden betreffende de uitvaart van de paus, tenzij deze tijdens zijn leven zijn wensen dienaangaande kenbaar heeft gemaakt; en hij behandelt, in naam van en met instemming van het College van Kardinalen, alle aangelegenheden die de omstandigheden voor de bescherming van de rechten van de Apostolische Stoel en voor het goede beheer ervan doen rijzen.”
Zegel vernietigen
Vóór de vernieuwing van het ceremonieel rond het overlijden en de uitvaart van de paus in 2024 stond dat de camerlengo met zijn zilveren hamertje de ring met het pauselijk zegel stuksloeg. Dit gebruik stamde uit de middeleeuwen, toen deze zogenoemde Vissersring gebruikt werd om officiële documenten te verzegelen, waardoor ze rechtskracht kregen. Het vernietigen van het zegel was toen nodig om misbruik na de dood van de paus te voorkomen.
Preconclaaf
De camerlengo leidt en regelt tijdens het Preconclaaf alle praktische zaken rondom het overlijden van de paus. Hij treft ook de materiële voorbereidingen voor de organisatie van het Conclaaf. De camerlengo neemt zijn beslissingen zoveel mogelijk in samenspraak met de kardinalen, die zich na het overlijden van de paus vanuit de hele wereld in Rome verzamelen.
Toezicht op geheimhouding
Tijdens de Sede vacante wordt de camerlengo voortdurend bijgestaan door drie kardinaal-assistenten; een van hen moet de kardinaal-coördinator van de Raad voor de Economie zijn, de andere worden gekozen. Zij hebben de taak om tijdens het Conclaaf streng toe te zien op de geheimhouding die de kieskardinalen en het ondersteunend personeel hebben gezworen. Kieskardinalen mogen tijdens het Conclaaf op papier aantekeningen maken, maar moeten deze na de verkiezing van de paus inleveren bij de camerlengo of een van zijn drie assistenten, waarop deze notities worden verbrand.
Document over stemrondes
Aan het einde van de pausverkiezing stelt de camerlengo een document op, dat ook door de drie kardinaal-assistenten moet worden goedgekeurd, waarin het resultaat van elke stemronde wordt vermeld. Dit document moet aan de nieuwe paus worden overhandigd en zal daarna worden bewaard in een daarvoor bestemd archief, ingesloten in een verzegelde enveloppe, die door niemand mag worden geopend, tenzij de paus expliciet toestemming geeft.
Curie-hervorming
Na het aantreden van paus Franciscus in 2013 stelde hij een nieuw gremium in: de Raad van Kardinalen. Dit select gezelschap adviseerde de Argentijnse paus bij de hervorming van de Romeinse Curie. Dit resulteerde in de apostolische constitutie Praedicate Evangelium, dat op 5 juni 2022 van kracht werd. In dit document wordt geen gewag meer gemaakt van de Apostolische Kamer, maar wel van het ambt van de ‘Camerlengo van de Heilige Romeinse Kerk’ en van een Vice-Camerlengo, een kardinaal die de camerlengo vervangt als die is uitgevallen (artikelen 235, 236 en 237). In Artikel 237 staat dat de camerlengo het recht en de plicht heeft om van alle financiële en economische departementen van de Heilige Stoel informatie op te vragen.