De canonisatieritus is het ritueel waarbij een zalige wordt heilig verklaard. In de Katholieke Kerk is het de paus die de canonisatie verricht. De ritus vindt plaats voorafgaand aan een pontificale eucharistieviering.
Rooms-katholieke heiligverklaringen vinden in de regel plaats in Vaticaanstad: in de Sint-Pietersbasiliek of op het Sint-Pietersplein. Meestal worden er meerdere personen in één viering gecanoniseerd. Soms verklaart een paus iemand heilig tijdens een apostolische reis in het land waar de heilige vandaan kwam.
Enorme portretten
Een aantal dagen voor de plechtigheid worden aan de façade van de basiliek enorme portretten van de heilig te verklaren personen gehangen.
Scheiding van liturgie
Paus Benedictus XVI besloot in 2012 de liturgische principes van het Tweede Vaticaans Concilie verder door te voeren en de canonisatieritus te hervormen. Daarbij scheidde hij de canonisatie van de eucharistie, omdat het ceremonieel van een heiligverklaring in tegenstelling tot de mis geen liturgische handeling is. Met de canonisatie treedt de paus op als wetgever en als leraar maar niet als liturg. De canonisatieritus vindt dus tegenwoordig bij aanvang van de hoogmis plaats.
OPBOUW
- Intrede. Het koor zingt de Litanie van Alle Heiligen. De paus bewierookt het altaar.
- De paus opent met het kruisteken en zegt in het Latijn: "In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest."
- De prefect van de Congregatie voor de Heiligverklaringen treedt naar voren en richt in het Latijn het woord tot de paus, waarin hij hem verzoekt de zaligen N.N. heilig te verklaren. Hij gebruikt daarvoor deze formule: "Allerzaligste Vader, de Heilige Moederkerk vraagt Uwe Heiligheid om de namen van deze zaligen in te schrijven in het Boek der Heiligen, opdat zij als zodanig door alle christenen kunnen worden aangeroepen: [hier noemt hij de namen van de zaligen]."
- De paus antwoordt met een oproep aan de gelovigen om te bidden tot God dat Hij op voorspraak van de Maagd Maria en de heiligen genade aan zijn Kerk mag schenken. Vervolgens spreekt hij een oratie uit.
- Tweede petitie van de prefect aan de paus. Wederom vraagt hij om de zaligen in te schrijven in het Register der Heiligen (Catalogus Sanctorum). De kandidaten worden 'kinderen van de Kerk' genoemd en 'mensen die streefden naar volmaaktheid'.
- Antwoord van de paus. Hij nodigt de gelovigen uit om te bidden tot de Heilige Geest dat Die allen moge verlichten en dat Christus niet toestaat dat zijn Kerk dwaalt in deze belangrijke aangelegenheid.
- Zingen van het Veni Creator Spiritus.
- Derde petitie van de prefect. Hierin spreekt hij over de onfeilbaarheid van het kerkelijk magisterium in zaken die het geloof, de zeden en de eredienst betreffen.
- De paus spreekt nu, wederom in het Latijn, de plechtige officiële canonisatieformule uit.
- Relieken van de nieuwe heiligen worden naar de paus gedragen om ze door hem te laten kussen. Vervolgens worden ze aan het volk tentoongesteld. Onderwijl zingen het koor en het volk een jubelzang.
- De prefect dankt de paus voor de heiligverklaring en verzoekt hem daarover een apostolische brief te schrijven.
- De paus zegt dat hij dat zal doen.
- De prefect gaat naar de paus voor een vredesomhelzing.
- Aanvang van de eucharistieviering.