De CELAM is de centrale organisatie van alle bisschoppen van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. Ze bestaat sinds 1955. In de rooms-katholieke wereldkerk is de CELAM van groot belang omdat deze raad meer dan 400 miljoen katholieken vertegenwoordigt. De agenda van de algemene CELAM-vergaderingen wordt gedomineerd door de problematiek van de armoede en de ongelijke verdeling van welvaart.

Consejo Episcopal Latinoamericano
CELAM is een afkorting voor Consejo Episcopal Latinoamericano (Spaans voor 'Latijns-Amerikaanse Bisschoppenraad'). CELAM is zowel de aanduiding voor het bestuurlijk orgaan van het gezamenlijke Latijns-Amerikaans en Caribisch episcopaat als de Algemene Vergadering van bisschoppen die eens in de zoveel jaren gehouden wordt.

Bogotá
De CELAM werd opgericht in 1955 door paus Pius XII op verzoek van de Latijns-Amerikaanse en Caribische bisschoppen. Lid zijn alle 22 bisschoppenconferenties in alle Amerikaanse landen ten zuiden van de Verenigde Staten. De CELAM is een organisatie die zich bezighoudt met evangelisatie, ontwikkelingshulp, kadervorming, onderzoek en studie. Het generaal secretariaat van de CELAM is gevestigd in Bogotá (Colombia).

Koloniaal verleden
In de rooms-katholieke wereldkerk is de CELAM van groot belang omdat deze raad meer dan 400 miljoen katholieken vertegenwoordigt. Meer dan 40 procent van alle katholieken in de wereld woont in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. De problemen waarmee de CELAM te maken heeft, komen voor een groot deel voort uit het koloniale verleden van dit overwegend katholieke werelddeel. Zij betreffen politieke instabiliteit, de ongelijke verdeling van welvaart, onderdrukking, natuurvernietiging en georganiseerde criminaliteit. De manier waarop de Kerk daarmee omgaat zegt veel over de spankracht van het katholicisme in een snel veranderende wereld.

Algemene Vergaderingen
Sinds de oprichting van de CELAM hebben er vijf algemene vergaderingen plaatsgevonden. Vaak worden ze aangeduid als: CELAM en een Romeinse cijfer. Hier het overzicht:

• 1955: Rio de Janeiro, Brazilië (CELAM I)
• 1968: Medellín, Colombia (CELAM II)
• 1979: Puebla, Mexico (CELAM III)
• 1992: Santa Domingo, Dominicaanse Republiek (CELAM IV)
• 2007: Aparecide, Brazilië (CELAM V) [13-31 mei]

Bevrijdingstheologie
Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie namen de Latijns-Amerikaanse bisschoppen een steeds progressievere positie in. CELAM II (1968) verklaarde officieel achter de 'kerkelijke basisgemeenschappen' te staan. Deze gemeenschappen probeerden het Evangelie in politieke actie om te zetten. Zij lieten zich leiden door de zogenoemde Bevrijdingstheologie. Voor een groot deel onderschreef CELAM II deze theologische manier van denken en handelen. Centraal daarbij stond de overtuiging dat de Kerk zich in navolging van Christus actief moest inzetten voor de bevrijding van armen en onderdrukten.

Conservatief versus progressief
Paulus VI (1963-1978) maakte zich grote zorgen over de steun van de CELAM aan de bevrijdingsbeweging, onder meer vanwege haar gebruik van de marxistische maatschappijanalyse. De paus droeg kardinaal Antonio Samore, verantwoordelijk voor de relatie tussen Romeinse Curieen de CELAM, op de progressieve koers te wijzigen. Dat lukte mede door de groeiende macht van conservatieve bisschoppen, onder wie de Colombiaanse aartsbisschop Alfonso López Trujillo, die in 1972 tot secretaris-generaal van de CELAM werd gekozen.

Voorkeurkeuze voor de armen
Tijdens de Algemene Vergadering van 1979 in Puebla stuitte de conservatieve vleugel op een versterkte progressieve oppositie. Dat leidde er onder meer toe dat CELAM III verklaarde dat de Kerk een "voorkeurkeuze voor de armen" maakt. Dit concept van de bevrijdingstheologie zou in de loop van de jaren tachtig de verhoudingen binnen de Kerk op scherp zetten. De rijke elite, gesteund door de conservatieve bisschoppen, voelde zich bedreigd door de katholieke bevrijdingsbeweging en vroeg de Verenigde Staten om economische en militaire steun om de belangen van het grootkapitaal veilig te stellen. Prominent slachtoffer daarbij was de progressieve Salvadoraanse aartsbisschop Oscar Romero, die in 1980 vermoord werd. De basisgemeenschappen, overtuigd van de Bevrijdingstheologie, konden in hun strijd tegen de conservatieve machten rekenen op de steun van linkse groeperingen in Europa, wat de Polarisatie aldaar versterkte.

Paus in Nicaragua
Met het aantreden van Johannes Paulus II in 1978 groeide geleidelijk de macht van de conservatieve flank van het Latijns-Amerikaanse episcopaat. De tegenstanders van de Bevrijdingstheologie voelden zich door de Poolse paus gesteund. Vooral toen deze op 4 maart 1983 tijdens zijn historisch bezoek aan Nicaragua de gelovigen opriep de idee van een alternatieve volkskerk op te geven en zich loyaal achter de plaatselijke bisschoppen te scharen. Vele arme boeren daar voelden zich toen door de Kerk in de steek gelaten.

Vijfhonderd jaar evangelisatie
In oktober 1992, vijfhonderd jaar na Columbus 'ontdekking' van Amerika, werd in Santa Domingo de vierde Algemene Vergadering van de CELAM gehouden. Johannes Paulus II opende de vergadering. Hij zei dat hij niet naar Latijns-Amerika was gekomen om de Europese verovering van dit werelddeel te vieren, maar om te gedenken dat vijfhonderd jaar eerder de Evangelisatie van Amerika was begonnen. De paus riep bij die gelegenheid op tot een nieuwe evangelisatie.

Sterke greep Vaticaan op CELAM
CELAM IV kenmerkte zich door een versterkte greep van het Vaticaan op de agenda van de vergadering en op de totstandkoming van het slotdocument. Daarin werd weliswaar de 'voorkeurkeuze van de Kerk voor de armen' bevestigd en de waardigheid van de verschillende Indiaanse culturen bevestigd, maar onder streng toezicht van kardinaal Joseph Ratzinger werden alle sporen van de Bevrijdingstheologie in de gevoerde debatten tussen de bisschoppen zorgvuldig uitgewist.

Tegen neoliberalisme
In de jaren na CELAM IV werden de tegenstellingen binnen de CELAM minder. Dat was vooral de verdienste van de Hondurese aartsbisschop Óscar Andrés Rodríguez Maradiaga, die van 1995 tot 1999 secretaris-generaal van de CELAM was. Hij behoorde in die tijd tot de progressieve vleugel. In 1995 keerde hij zich tegen het neoliberale kapitalisme, dat volgens hem "onrechtvaardigheid en ongelijkheid in zijn genetische code draagt". De verzoenende kracht van Rodríguez Maradiaga was dat hij zijn 'voorkeurkeuze voor de armen' met theologische orthodoxie en loyaliteit aan Rome wist te combineren, precies wat de paus wilde. In 2001 verhief Johannes Paulus II hem tot kardinaal.

CELAM V
CELAM V vond van 13 tot en met 31 mei 2007 in Brazilië plaats, met als relator generalis (algemene rapporteur) kardinaal Jorge Bergoglio. Voornaamste thema was de armoede en de ongelijkheid. De Katholieke Sociale Leer dient daarbij als maatschappijkritische en morele leidraad. Daarbij worden katholieke leken opgeroepen door politieke en sociale participatie de samenleving te funderen op rechtvaardigheid, naastenliefde en vrede. Een ander probleem betreft het voortbestaan van de RK-Kerk zelf. Sektes, pinksterkerken en neoconservatieve protestanten winnen in Latijns-Amerika steeds meer terrein. Ook groeit er het aantal atheïsten en agnosten. Op beide punten is het antwoord van de Kerk: evangelisatie.