Een conopeum, soms ook aangeduid als baldakijn, of met het Italiaanse woord ombrellino, is een soort halfdichtgeklapte parasol die wordt geschonken aan kerken die tot basilica minor zijn verheven. Aan de rechterzijde van het altaar staat dan een dergelijk conopeum opgesteld, terwijl het conopeum meestal ook wordt meegedragen in processies.

Etymology

Het Latijnse conopeum komt van het Griekse kōnṓpeion, dat ‘bed met muskietennet’ betekent, afgeleid van het Griekse kṓnōps (‘steekmug’). In de middeleeuwen werd conopeum verbasterd tot canapeum. Daarmee raakte het aspect van de bescherming tegen steekmuggen op de achtergrond en werd het overhuivende aspect benadrukt. Dat is nog terug te zien in het Engelse woord canopy (‘baldakijn’). In het Franse gebeurde net het omgekeerde: het meubelstuk dat werd overhuifd werd aangeduid met canapé; uiteindelijk bleef alleen het meubelstuk over, want canapé betekent ‘bank’. 

Achtergrond

Het conopeum behoorde aanvankelijk bij de pauselijke insignia en diende ook een praktisch doel: het beschermen van de Heilige Vader tegen zonneschijn. Een lid van de Pauselijke Huishouding hield, indien nodig, het conopeum boven het hoofd van de paus. Het conopeum is uitgevoerd in de kleuren rood en goud. Tot de negentiende eeuw waren dat de kleuren van de Heilige Stoel. Het wit, uit de wit-gouden vlag van Vaticaanstad, dateert van na de Napoleontische oorlogen.

Gebruik tijdens de sedisvacatie

Het conopeum speelt ook een rol tijdens de sedisvacatie. De parasol wordt dan afgebeeld boven het symbool van de petrinische macht: twee met elkaar gekruiste sleutels. 

Basilieken

Een oud gebruik is om aan een kerk die tot basiliek is verheven een conopeum te schenken. Deze staan dan aan de rechterzijde van het altaar en zijn half ingeklapt. De baldakijnen worden enkel uitgeklapt wanneer de paus de basiliek bezoekt. Zij worden meestal meegedragen in processies. Ook wordt het conopeum afgebeeld op het heraldisch wapen van de basiliek. Behalve het conopeum, heeft een basiliek ook een tintinnabulum als onderscheidingsteken. Dat is een ceremonieel klokje op een standaard.