Gaius Aurelius Valerius Diocletianus (ca. 236-316) was keizer van Rome van 284 tot 305. Hij werd bekend als fanatiek christenvervolger. Geschat wordt dat 3.000 tot 3.500 christenen tijdens zijn bewind zijn omgekomen. Vele anderen werden gefolterd of gevangen gezet.

Keizer Diocletianus werd geboren als Diocles, de zoon van een vrijgelaten slaaf in de Romeinse provincie Illyria, het huidige Albanië. Hij nam dienst in het leger en wist van gewoon legionair op te klimmen tot gouverneur van de provincie Moesia. Daarna werd hij gepromoveerd tot consul, en vervolgens tot commandant van de Pretoriaanse Garde, de lijfwachten van de keizer.

Alleenheerser

Toen keizer Carus in 283 omkwam tijdens een veldtocht tegen de Perzen en zijn zoon Numerianus in 284 plotseling stierf benoemde het leger gardegeneraal Diocletianus tot heerser van het Romeinse Rijk. Na een korte machtsstrijd versloegen de troepen van Diocletianus de loyalisten die trouw waren aan Carinus, de laatste nog levende broer van de voormalige keizer. Carinus werd vermoord en in juli 285 werd Diocletianus alleenheerser van het Romeinse Rijk.

Nog geen christenvervolging

Hoewel Diocletianus' naam wordt verbonden met de ergste christenvervolgingen waaronder de vroege Kerk te lijden had, werden christenen over het algemeen echter met rust gelaten tijdens het eerste deel van zijn bewind. De 4de-eeuwse geleerde en bisschop Eusebius schrijft in zijn Kerkgeschiedenis over “de glorie en de vrijheid waarmee de vroomheid wordt geëerd” en vertelt dat christenen “met grote dienstbaarheid werden bejegend” door Romeinse gouverneurs.

Reorganisatie Rijk

De nieuwe keizer nam krachtig de leiding van het Rijk in handen. Hij maakte een einde aan de chaos die het Romeinse Rijk in de 3de eeuw in zijn greep hield. Hij vernieuwde of reorganiseerde het leger, het monetaire systeem en het belastingstelsel. Het Rijk deelde hij op in diocesen en provincies.

Tetrarchie

Rond het jaar 290 voerde Diocletianus de zogeheten 'tetrarchie' in. Voortaan zouden vier (tetra in het Grieks) keizers regeren over de Romeinse Rijk: een augustus senior, een augustus junior, een caesar senior en een caesar junior. Diocletianus werd augustus senior voor het Oosten met Galerius als caesar junior. Maximianus werd augustus junior voor het Westen met Constantius Chlorus als caesar senior.

Vervolging begint

In 302 besloten Diocletianus en Galerius op een vergadering in Diocletianus' hoofdstad Nicomedia om het christendom in het Romeinse Rijk te onderdrukken. De precieze reden voor dat besluit is onduidelijk. Mogelijk probeerden de twee heersers om het Romeinse moreel te versterken door conformisme aan de verering van de levende keizer als god af te dwingen. Ook zouden de orakels van Apollo de twee keizers hebben gezegd dat ze door toedoen van de christenen de toekomst niet meer konden voorspellen.

Kerken vernietigd

Feit is dat de christenen in het Romeinse Rijk in de daaropvolgende jaren werden geteisterd door hevige vervolgingen. In 303 werd de bisschopskerk van Nicomedia vernietigd. Galerius en Diocletianus vaardigen een bevelschrift uit om “de kerken tot hun fundamenten af te breken en om de heilige schriften te verbranden; om allen die achtenswaardige posities bekleden te vernederen als ze het christendom blijven aanhangen”, schrijft bisschop Eusebius.

Martelaren

Drie daaropvolgende bevelschriften verergeren de vervolging: het eerste beveelt dat bisschoppen, presbyters en diakens gevangen moeten worden gezet; volgens het tweede moeten de clerici gemarteld worden tot ze hun geloof afzweren; en na het laatste worden niet alleen geestelijken maar ook leken vervolgd. Volgens Eusebius werden in deze tijd in het Rijk hele dorpen uitgemoord vanwege hun geloof. Onder de vele martelaren was Sint Lucia van Syracuse.

Galerius

De vervolging duurde tot 305. In dat jaar deden Diocletianus en Maximianus gezamenlijk afstand van hun tronen en werden Galerius en Constantinus Chlorus keizers van respectievelijk het oosten en het westen van het Rijk. In de westelijke provincies werden de vervolgingen daarop beëindigd. In het oosten hielden ze door de invloed van Galerius nog aan tot diens dood in 311.

Constantijn de Grote

Na zijn troonsafstand trok Diocletianus zich terug in een paleis dat hij had laten bouwen in zijn geboortestreek Spalatum aan de Adriatische Zee. Hij zou uiteindelijk in 316 sterven. Op dat moment was Constantinus keizer van zowel het oosten als het westen. Als Constantijn de Grotezou deze de geschiedenis in gaan als de eerste christenkeizer.

Koptische jaartelling

Vanwege de bloedige christenvervolgingen is het eerste jaar van Diocletianus' regering als "jaar der martelaren" het begin van de jaartelling van het Patriarchaat van Alexandrië geworden. De Koptische-Orthodoxe jaartelling begint nog steeds vanaf het jaar 284 AD.