‘Donkere Metten’ is de oude benaming van het nachtofficie van Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Paaszaterdag.

'Donkere Metten' is de Nederlandse vertaling van het Latijnse Tenebrae of Officium Tenebrarum('Duisternis'; 'Duister Officie'). Daarmee werden zowel de Metten als de Lauden van Witte DonderdagGoede Vrijdag en Paaszaterdag aangeduid.

Zonder kaarslicht

In de vroege middeleeuwen ontstond in Noord-Europese kloosters het gebruik om het nachtelijk deel van het Officie (Getijdengebed) op Goede Vrijdag en Paaszaterdag zoveel mogelijk in het donker te verrichten, dus zonder gebruik van kaarslicht. In de 9e eeuw besloten sommige abdijen dat ook op Witte Donderdag te doen.

Dramatisering

De opgelegde duisternis maakte deel uit van de dramatisering van de liturgische teksten. Zo trachtten de monniken zich beter in te leven in de pijn, de eenzaamheid en het sterven van de vervolgde Christus. Op Paaszaterdag symboliseerde de duistere kerk de grafrust van Christus.

Kaarsegge

In Frankische kloosters ontstond tijdens de Donkere Metten het gebruik van de zogeheten kaarsegge, een driehoekige standaard met 15 kandelaars. In sommige ordes was er sprake van andere aantallen, zoals 7, 12, 24 en 72.

Kaarsen doven en gedruis

Na het bidden van elke psalm werd steeds één kaars gedoofd. Daarmee drukte men uit dat Jezus na het verraad door Judas door zijn leerlingen verlaten werd. Als de laatste brandende kaars in het midden alleen overbleef, werd die niet gedoofd maar weggeborgen. Dit ging gepaard met gerommel in de koorbanken, ten teken van het natuurgeweld dat met Jezus' dood gepaard ging. Aan het einde van het officie werd de centrale kaars weer teruggeplaatst, als zinnebeeld van de verrijzenis.

Officiële liturgie

De viering van de Tenebrae kreeg in de Romeinse Ritus na verloop van tijd een vaste vorm. Het gebruik van de vijftiendelige kaarsenkandelaar werd standaard. Na elke psalm van Metten en Lauden werd er tekens één kaars gedoofd. Tijdens de Lofzang van Zacharias werden ook de zes kaarsen op het altaar gedoofd. Aan het einde daarvan werd de brandende kaars op de top van de kaarsegge achter het altaar verborgen en moesten alle lichtbronnen in de kerk gedoofd worden. Na het slotgebed van de Lauden werd de verborgen brandende kaars weer tevoorschijn gehaald. Daarbij maakten de gelovigen een beetje lawaai. Merkwaardig was dat de Tenebrae van Witte Donderdag op woensdagavond plaatsvonden en die van Goede Vrijdag op donderdagavond.

Hervorming Goede-Weekplechtigheden

In 1955 werd de liturgie van de Goede Week hervormd door paus Pius XII. Een van de meest opvallende wijzigingen was het herstel van de Paaswake, die voordien in de ochtend van Paaszaterdag werd gecelebreerd. De plechtigheden van Witte Donderdag en Goede Vrijdag werden naar de avond verplaatst. Voordien werden die in de ochtend gehouden. Dat alles had als gevolg dat de Donkere Metten voortaan niet meer in de avond gebeden mochten worden, maar in de vroege ochtend van de dag zelf. Alleen in kathedralen mochten de Metten en de Lauden van Witte Donderdag op woensdagavond gehouden worden. Het gerommel tijdens het tevoorschijn halen van de 15e kaars werd afgeschaft.

Donkere Metten afgeschaft

In 1977 werden de Donkere Metten officieel afgeschaft. Het Breviarum Romanum (Romeins Brevier) van 1962 was inmiddels vervangen door de Liturgia Horarum (Getijdengebed). Aanbevolen wordt dat de Metten (in het Nederlands: 'Lezingendienst') en de Lauden ('Morgengebed') van Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Paaszaterdag publiekelijk gebeden worden. Deze vieringen hebben echter geen bijzondere vorm meer; het doven van de kaarsen bestaat niet meer in de nieuwe orde.

Oude liturgie mag weer

Paus Benedictus XVI bracht in 2007 zijn motu-proprio Summorum Pontificum uit. Daarin bepaalde hij dat het Missaal en het Brevier uit 1962 voortaan beschouwd moesten worden als een legitieme, zij het buitengewone vorm van de Romeinse Ritus. De Donkere Metten mogen dus weer gebeden worden, maar dan wel in de (vroege) ochtend.

Muziek

In sommige kerken worden de Donkere Metten van Witte Donderdag op de woensdagavond van de Goede Week gezongen. Deze viering is doorgaan niet liturgisch. Het gaat vooral om de bijzondere sfeer van dit nachtofficie en het muzikale karakter ervan. Het gregoriaans van de Donkere Metten is van een bijzondere eenvoud. Diverse componisten componeerden eigen stukken op basis van onderdelen van de Tenebrae.

Klaagliederen

Metten bestaan uit nocturnes (nachtwaken), die op hun beurt weer bestaan uit antifonen, psalmrecitaties, beurtzangen en lezingen. In de Metten van de Tenebrae wordt het Bijbelboek Klaagliederen gelezen. Dit boek bestaat uit vijf liederen. De verzen van die liederen beginnen met de opeenvolgende, 22 letters van het Hebreeuwse alfabet. In de Tenebrae klinken deze letters bij aanvang van een les.

Opbouw

De structuur van de Donkere Metten is als volgt:

WITTE DONDERDAG

Metten

Nocturne 1:

Psalm 68

Psalm 69

Psalm 70

Les 1: Klaaglied 1: Aleph; Beth; Ghimel; Daleth; He.

Les 2: idem, Vau; Zain; Heth; Teth

Les 3: idem, Jod; Kaph; Lamed

Nocturne 2:

Psalm 71

Psalm 72

Psalm 73

Les 4: Verhandeling van St. Augustinus over Ps.54, deel 1

Les 5: idem, deel 2

Les 6: idem, deel 3

Nocturne 3:

Psalm 74

Psalm 75

Psalm 76

Les 7: Korinthiërsbrief (11, 17-34), deel 1

Les 8: idem, deel 2

Les 9: idem, deel 3

Lauden

Psalm 50

Psalm 89

Psalm 35

Lofzang van Mozes (Exodus 15, 1-19)

Psalm 146

Lofzang van Zacharias



GOEDE VRIJDAG

Metten

Nocturne 1:

Psalm 2

Psalm 21

Psalm 26

Les 1: Klaaglied 2, Heth; Teth; Jod; Kaph

Les 2: idem, Lamed; Nun; Samech

Les 3: Klaaglied 3, Aleph; Beth; Ghimel

Nocturne 2:

Psalm 37

Psalm 39

Psalm 53

Les 4: Verhandeling van St. Augustinus over Ps.63, deel 1

Les 5: idem, deel 2

Les 6: idem, deel 3

Nocturne 3:

Psalm 58

Psalm 87

Psalm 93

Les 7: Hebreeënbrief (4, 11-16; 5, 1-10), deel 1

Les 8: idem, deel 2

Les 9: idem, deel 3

Lauden

Psalm 50

Psalm 142

Psalm 84

Lofzang van Habakuk (Hab. 3, 2-19)

Psalm 147

Lofzang van Zacharias



PAASZATERDAG

Metten

Nocturne 1:

Psalm 4

Psalm 14

Psalm 15

Les 1: Klaaglied 3, Heth; Jod;

Les 2: Klaaglied 4, Aleph; Beth; Ghimel; Daleth; He, Vau

Les 3: Klaaglied 5 (Klaagl. 5, 1-11)

Nocturne 2:

Psalm 23

Psalm 26

Psalm 29

Les 4: Verhandeling van St. Augustinus over Ps.63, deel 4

Les 5: idem, deel 5

Les 6: idem, deel 6

Nocturne 3:

Psalm 53

Psalm 75

Psalm 87

Les 7: Hebreeënbrief (9, 11-22), deel 1

Les 8: idem, deel 2

Les 9: idem, deel 3

Lauden

Psalm 50

Psalm 91

Psalm 63

Lofzang van Hizkia (Jes.38, 10-20)

Psalm 150

Lofzang van Zacharias