De Brief van de heilige apostel Paulus aan de christenen van Efeziërs heeft als hoofdthema de katholiciteit van de Kerk: in Christus wordt uiteindelijk geheel de mensheid onder één hoofd gebracht.

Rondzendbrief

Ondanks het opschrift in de meeste handschriften is de Brief aan de Efeziërs niet, of althans niet uitsluitend, gericht tot de christengemeente van Efeze (Eφεσος), de machtige Ionische havenstad en in Paulus’ tijd de hoofdstad van de Romeinse provincie Asia proconsularis. Mogelijk was het schrijven als rondzendbrief bestemd voor meerdere christengemeenten in de genoemde provincie en werd oorspronkelijk in de aanhef ervan geen bepaalde gemeente genoemd. Als geadresseerden zou men, op grond van de verwantschap van de brief met die aan de Kolossenzen, naast Efeze kunnen denken aan gemeenten in het dal van de Lykos als Laodicea en Hiërapolis. Dit zou de onpersoonlijke toon ervan verklaren, een inhoud die algemeen en beschouwelijk blijft, en het ontbreken van groeten aan het einde.

Verschuivingen

Wijst dit gegeven, gezien Paulus’ lange verblijf te Efeze, al niet op een schrijven van zijn hand, in theologisch opzicht zijn er opmerkelijke verschuivingen te noteren ten opzichte van de zeker door Paulus geschreven brieven, vooral betreffende de christologie (= leer over Christus) in samenhang met de ecclesiologie (= leer over de kerk).

Geheim

Het hoofdthema van de brief, in een plechtige en soms wat wijdlopige stijl behandeld, betreft het ‘geheim’, het eeuwige raadsbesluit van God omtrent de verlossing van de mens in Christus, dat eertijds verborgen was, maar nu onthuld en tevens gerealiseerd wordt door de apostolische prediking van het evangelie. Door de gelovige aanvaarding van die heilsboodschap komt de kerk tot stand, die het lichaam en de volheid is van de verheerlijkte Christus. Door haar wordt alles in Christus ‘onder één hoofd’ samengebracht. Gods bedoeling met de kerk wordt duidelijk door de opneming van de heidenvolken: in Christus worden zij één met Israël, in beginsel omvat de kerk reeds heel de mensheid.

Paulinisch denken

Bij het schrijven van deze brief heeft de auteur de Brief aan de Kolossenzen benut. Minstens kende hij die uitstekend, zo hij al niet de tekst ervan voor zich had. Zo worden de overeenkomsten tussen de Brief aan de Efeziërs en de Brief aan de Kolossenzen verklaard. Efeziërs vertoont daarbij ten opzichte van Kolossenzen weer een verdere ontwikkeling in de interpretatie van het paulinisch denken. De Brief aan de Efeziërs zal daarom niet veel eerder dan rond het jaar 90 na Christus zijn geschreven, en mogelijk juist in Efeze, waar ooit Paulus een gevangene was.



Met dank aan de Katholieke Bijbelstichting (KBS) die de 'Inleiding op de Brief aan de Efeziërs' (Willibrordvertaling van de Bijbel, uitgave 1995) welwillend ter beschikking heeft gesteld voor verwerking in dit lemma.