Elisabeth is volgens het Evangelie van Lucas de vrouw van Zacharias, de moeder van Johannes de Doper en een nicht van Maria.

Nicht van Maria

Elisabeth (Grieks: Ἐλισάβετ, Hebreeuws: אֱלִישֶׁבַע / אֱלִישָׁבַע) is, volgens het Evangelie van Lucas, de vrouw van Zacharias, de moeder van Johannes de Doper en een nicht van Maria. Haar naam wordt, sinds de Katholieke Bijbelstichting en het Nederlands Bijbelgenootschap daar in 1968 voor kozen, ook wel gespeld als 'Elisabet'. 'Elisabeth', met een h, is de verlatijnste vorm die voorkomt in de Vulgaat. De naam kan twee dingen betekenen: 'Eed van God' of 'Volheid van God'.

Onberispelijk

Elisabeth en haar man, de priester Zacharias, worden ons al in het eerste hoofdstuk van het Lucas-evangelie voorgesteld. Over Elisabeth wordt gezegd dat zij afstamde van Aäron. Zij en haar man waren vrome en gelovige mensen die een “ (…) onberispelijk leven [leidden], geheel volgens de geboden en voorschriften van de Heer” (Lc. 1,6). Over Elisabeth wordt gezegd dat zij onvruchtbaar was, en dat zij en Zacharias daarom geen kinderen hadden.



Aankondiging van de geboorte van Johannes

Toen Zacharias op enig moment een reukoffer bracht in het Heiligdom van de Heer verscheen hem de engel Gabriël. Zacharias schrok hevig en raakte in verwarring, maar de engel sprak: “Schrik niet, Zacharias, want uw gebed is verhoord: uw vrouw Elisabeth zal u een zoon baren, die u de naam Johannes moet geven” (Lc. 1,13). Zacharias kon het nieuws niet geloven. Hij en zijn vrouw waren immers al op leeftijd. Zacharias werd letterlijk met stomheid geslagen. Maar alles gebeurde zoals de engel had voorzegd. Elisabeth werd zwanger en was zeer verheugd. Ze zei tot zichzelf: “Dit heeft de Heer voor mij gedaan, toen Hij zich mijn lot aantrok en mijn smaad onder de mensen wegnam” (Lc. 1,25). Het kind zou Johannes de Doper worden.

Maria Visitatie

In het Lucas-evangelie wordt meteen hierop beschreven hoe ook Maria bezoek krijgt van dezelfde engel. Ook zij krijgt de aankondiging van een aanstaand kind, dat zij Jezus zal moeten noemen. “Hij zal een groot man zijn, en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd. God, de Heer, zal Hem de troon van zijn vader David geven. Hij zal eeuwig koning zijn over het huis van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.” Meteen na dit nieuws brengt Maria een bezoek aan haar nicht. Dit bezoek wordt Maria Visitatie genoemd.

Gezegend onder de vrouwen

Op het moment van het bezoek van Maria aan Elisabeth zijn beide vrouwen in verwachting. Meteen nadat Maria haar begroet had, voelde Elisabeth hoe het kind “opsprong in haar schoot” (Lc. 1,41). Hierop werd Elisabeth vervuld van de Heilige Geest. Zij sprak, volgens de evangelist “met luide stem”, de woorden die later gedeeltelijk in het Weesgegroet zouden terugkeren: “Gezegend ben jij onder de vrouwen, en gezegend is de vrucht van je schoot. Waar heb ik het aan te danken dat de moeder van mijn Heer bij mij komt? Op het moment dat je groet mij in de oren klonk, sprong het kind van blijdschap op in mijn schoot. Gelukkige vrouw, zij die gelooft! Wat haar namens de Heer is gezegd, zal in vervulling gaan” (Lc. 1,42-45). Aanwijzingen dat Elisabeth op dat moment wist dat Maria de Messias verwachtte, zijn er niet.

Magnificat

Lucas laat Maria na de woorden van Elisabeth een lofzang zingen. in de Latijnse traditie heeft dit lied de naam Magnificat gekregen, naar het eerste woord van de Latijnse vertaling van de oorspronkelijk Griekse tekst. Het eerste vers klinkt in de officiële Nederlandse vertaling van de rooms-katholieke liturgie als volgt:

Hoog verheft nu mijn ziel de Heer,

verrukt is mijn geest om God mijn Verlosser.

Geboorte van Johannes

Maria zou drie maanden bij Elisabeth blijven. Toen brak het moment aan waarop Elisabeth zou bevallen. Zij baarde een zoon die zij, tot verbazing van familie en vrienden, Johannes noemden, precies zoals de engel Zacharias had opgedragen. Zacharias zelf hervond, na de geboorte van zijn zoon, zijn spraakvermogen, waardoor “de hele buurt (…) door ontzag werd bevangen, en in heel het bergland van Judea werd dit alles druk besproken” (Lc. 1,65) Iedereen vroeg zich af wat er worden zou van het kind Johannes, want “onmiskenbaar rustte de hand van de Heer op hem” (Lc. 1,65).

Lofzang van Zacharias

Zacharias werd na de geboorte van zijn zoon vervuld van de Heilige Geest, waarop hij profeteerde. De tekst die hij toen uitspraak, beginnend met de woorden “Geprezen zij de Heer, de God van Israël

omdat Hij omziet naar Zijn volk en het bevrijdt”, staat in de Kerk bekend als de Lofzang van Zacharias. Deze Lofzang wordt in de Getijden altijd gebeden tijdens de Lauden.

Apocriefen

Elisabeth wordt anders dan in dit eerste hoofdstuk van Lucas, nergens in het Nieuwe Testament genoemd. Wel komt ze een aantal keren voor in de Apocriefen, met name in het Proto-evangelie van Jacobus.

In de Islam

Elisabeth wordt ook door islamieten vereerd. Zij staat voor hen, als een wijze vrouw, op de zelfde hoogte als Maria omdat beiden door God aangeraakt zouden zijn. Elisabeth wordt, anders dan Zacharias, niet bij naam genoemd in de Koran maar er wordt wel aan haar gerefereerd.

Heilige

Elisabeth is een heilige in zowel de Westerse als de Oosterse traditie. In de Rooms-katholieke Kerk viel haar gedachtenis, gelijk met die van haar man Zacharias, op 23 september. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie is deze gedachtenis komen te vervallen. Zij wordt vaak afgebeeld met een boek in haar handen.