De eucharistie is een sacrament. Een sacrament is volgens de gangbare definitie een werkzaam teken van het door Jezus Christus bewerkte heil. De eucharistie is dus niet alleen een symbool; het is ook een middel waardoor mensen daadwerkelijk het geluk kunnen bereiken waartoe God hen heeft geroepen.
Werkzaam teken
De eucharistie is een sacrament. Een sacrament is volgens de gangbare definitie een werkzaam teken van het door Jezus Christus bewerkte heil. Dit gaat verder dan een symbool. Een symbool verwijst normaal gesproken immers naar een werkelijkheid die op zich niet in het symbool aanwezig is. Als bijvoorbeeld iemand aan zijn geliefde een roos geeft als teken van zijn liefde, dan zit die liefde niet in deze bloem vervat. Maar als het eucharistische brood naar Christus verwijst, dan is Christus wél in dat brood aanwezig, zo leert de Katholieke Kerk. Dit is de doctrine van de Werkelijke Tegenwoordigheid.
Symboliek
De eucharistische symboliek is zeer rijk. Vaak wordt gedacht dat alleen brood en wijn de kern van dit sacrament vormen, maar dat is onvoldoende. Ook de voorganger en de verzamelde gelovigen behoren tot de kern van het sacramentele teken. Zo verwijst de biddende voorganger naar Christus en de verzamelde gelovigen naar de Kerk. Brood en wijn zijn de tekenen van Christus' offer aan God de Vader. Als de voorganger brood en wijn neemt en deelt, symboliseert hij Christus die Zichzelf als offer opdraagt ten bate van de gehele mensheid, waarvan de vierende gemeenschap het zinnebeeld is.
Band met andere sacramenten
De eucharistie is verbonden met de andere zes sacramenten. Allereerst is de eucharistie samen met het Doopsel en Vormsel een Initiatiesacrament. Dat betekent dat iemand die katholiek wil worden, eerst deze drie sacramenten moet ontvangen om volledig in het geloofsleven te zijn ingewijd en in de Kerk te worden ingelijfd.
Doopsel en Vormsel
Als een gedoopte voor het eerst deelneemt aan de eucharistie, doet hij zijn Eerste Communie. Daarbij moet worden opgemerkt dat alleen gedoopten volledig aan de eucharistie kunnen deelnemen. Als kinderen worden gedoopt, dan is van daaruit de volgorde van initiatie: doop, eucharistie, vormsel. Doorgaans vinden deze initiaties in afzonderlijke vieringen plaats. Bij volwassen ligt dat anders. In één dienst wordt iemand gedoopt, gevormd en ontvangt hij de Eerste Communie.
Wijding
De eucharistie is wezenlijk verbonden met het sacrament van de Wijding. Alleen degenen die tot Priester zijn gewijd, kunnen volgens het katholiek leergezag voorgaan in de eucharistieviering.
Biecht
De band met de biecht, of liever: het sacrament van Boete en Verzoening is heel oud. In de Oude Kerk werden gelovigen die een zware zonde hadden begaan van de eucharistie uitgesloten. Alleen als een zondaar door een Bisschop van zijn zonden werd ontslagen, werd hij weer toegelaten. In de Middeleeuwen veranderde deze praktijk door de invoering van de Biecht. Het boetesacrament kon voortaan in een privé-ontmoeting tussen priester en boeteling plaatsvinden.
Ziekenzalving
Als iemand ernstig ziek is en de Ziekenzalving ontvangt, wordt meestal ook de Communie uitgereikt. Als iemand stervende is, krijgt hij het Viaticum. Dat is de Hostie die dient als geestelijk voedsel voor de reis naar de eeuwigheid.
Huwelijk
De band met het sacrament van het Huwelijk heeft te maken met een bepaalde mystieke betekenis van de eucharistie. De Maaltijd des Heren, zoals de eucharistie ook wel genoemd wordt, is een voorafspiegeling van het zogenoemde hemelse bruiloftsmaal. Dat is een bijbels beeld van de Eindtijd, waarin Christus als de Bruidegom zijn Bruid de Kerk tot zich zal nemen. De toediening van het sacrament van huwelijk vindt om die reden meestal plaats in een eucharistieviering.