Heiligen zijn mensen die door hun geloof een bijzondere plaats bij God innemen. Zij hebben dit in stilte bereikt, of juist door een bijzondere openbare getuigenis van hun geloof. In dit laatste geval is vaak sprake van verering van de betreffende heilige.

God: de heilige

In de katholieke theologie wordt het woord 'heilig' in de eerste plaats gebruikt als een benaming voor God. God wordt heilig genoemd omdat Hij eindeloos vererens- en aanbiddingswaardig is. God is de heilige (Jesaja 40,25; Job 6,10).

Heiliging en rechtvaardiging

De mens, zo leert Christus in de geest van de Tora, moet zichzelf heiligen. Wat wij 'heiliging' noemen, heet in het Oude Testament 'rechtvaardiging'. Het gaat in beide gevallen om een radicale ommekeer in het bestaan. De rechtvaardige mens - iemand zoals Noach - is een heilige mens, een mens die denkt en handelt in de geest van God. Zo zegt de Bijbel over Noach, de man die door God werd uitverkoren om in de ark de zondvloed te overleven: "Noach was een rechtschapen man; hij bleef temidden van zijn tijdgenoten een onberispelijk leven leiden en hij richtte zijn schreden naar God" (Gen. 6, 9).

Alleen het geloof

Veel Joden dachten in de tijd van de apostel Paulus gerechtvaardigd te worden door strikte navolging van de Tora. Paulus verwerpt deze opvatting. Nadat God zich in zijn Zoon geopenbaard heeft kan alleen het geloof in Christus de mens nog heiligen: "Want wij houden voor waar, dat de mens gerechtvaardigd wordt door het geloof, zonder de werken van de Wet." (Romeinen 2, 28).

God heiligt, de mens werkt mee

Overigens is het belangrijk op te merken, dat een mens zich strikt genomen niet zelf kan heiligen. Hij blijft altijd afhankelijk van de genade waarmee God zelf heiliging bewerkt. De mens kan, ja moet bij zijn heiliging wel meewerken.

Heilige mensen

In de katholieke Kerk worden mensen die geheiligd zijn ook werkelijk 'heilig' genoemd. Soms worden ze zelfs vereerd. Het gaat in geval van heiligenverering meestal niet om personen die in stilte geheiligd zijn door hun geloof, maar juist om mensen die in het openbaar op bijzondere wijze getuigenis van hun geloof hebben afgelegd. Een aantal van hen heeft dat zelfs als martelaar met de dood moeten bekopen.

Voorbeeldfunctie

Door hun getuigenis herinneren heiligen gelovigen aan de opdracht tot rechtvaardiging. Heiligen sporen door hun voorbeeld tot heiliging aan.

Canonisatie

In 1170 bepaalde paus Alexander III dat alleen de paus het recht heeft om te bepalen dat een mens verering als heilige toekomt. Vanaf dan is er sprake van een volledige procedure, inclusief proces, van canonisatie. Canonisatie betekent heiligverklaring omdat de paus tijdens deze plechtigheid de persoon bijschrijft op de canon der heiligen.