Henry VIII (1491-1547) behoorde tot het Huis van Tudor. Hij was koning van Engeland en Ierland. Door zijn wens te trouwen met een hofdame kwam hij in conflict met de paus. Die weigerde zijn huwelijk met Catharina van Aragon nietig te verklaren. In 1534 liet Henry zich uitroepen tot hoofd van de Kerk van Engeland, waardoor het schisma met Rome een feit was.

Renaissance

Henry werd geboren op 28 juni 1491 in Greenwich Palace als het derde kind en de tweede zoon van koning Henry VII en koningin Elizabeth van York. Hij kreeg een strenge katholieke opvoeding, maar genoot ook onderricht volgens de inzichten van de Renaissance. De ambitie om van hem een uomo universale te maken, was geslaagd: hij was een geleerde, een talenkenner, een musicus en een atleet.

Huwelijk met Catharina van Aragon

Toen zijn oudere broer Arthur in 1502 overleed nam Henry van hem de troonopvolgerstitel Prince of Wales over. Ook huwde hij diens weduwe Catharina van Aragon, dochter van het Spaanse koningspaar Ferdinand en Isabella, die vanwege hun vroomheid Reyes Católicos ('katholieke koningen') werden genoemd. Voor een huwelijk met de weduwe van een broer moest in die tijd pauselijke dispensatie worden aangevraagd, welke door paus Julius II werd verleend.

Kardinaal Wolsey

Na de dood van zijn vader in 1509 werd Henry tot koning van Engeland gekroond. De jonge koning - fervent sportman, jager en berucht rokkenjager - was weinig in politiek geïnteresseerd en liet het staatsbeleid over aan bisschop Thomas Wolsey. In 1511 overtuigde deze machtige prelaat de koning om lid te worden van een internationale alliantie tegen Frankrijk. Wolsey bereikte zijn hoogste machtspositie toen Henry hem in 1515 tot Lord Chancellor van zijn koninkrijk benoemde. In datzelfde jaar werd Wolsey tot kardinaal van de Roomse Kerk verheven.

Defensor Fidei

Naarmate Henry ouder werd begon hij zich meer voor godsdienstige zaken te interesseren. Hij nam kennis van de groeiende sympathie van Cambridge-theologen voor de leer van Maarten Luther (1483-1546). Henry was zeer gekant tegen de Reformatie. In 1521 publiceerde hij het stuk Assertio septem sacramentorum, waarin hij stelling nam tegen Luthers opvatting over de sacramenten. Paus Leo X was hem daar zo erkentelijk voor dat hij de Engelse koning de titel Defensor Fidei ('verdediger des geloofs') gaf. Deze titel (Defender of the Faith) wordt nog steeds door de Britse vorst gevoerd.

Anna Boleyn

De aanleiding tot de breuk van Engeland met de Katholieke Kerk was een verliefdheid. Uit Henry's huwelijk met Catharina van Aragon waren zes kinderen geboren, maar waren allen, op prinses Mary na, gestorven. Henry, die een zoon wilde, was intussen verliefd geworden op hofdame Anna Boleyn. Omdat hij bij haar een mannelijke troonopvolger wilde verwekken, vroeg hij in 1527 aan de kerkelijke rechtbank in Londen om zijn huwelijk met Catharina nietig te verklaren. De kerkelijke rechters oordeelden echter dat zulks niet mogelijk was vanwege het sacramentele karakter van hun huwelijk.

Leviticus

Na het oordeel van de Engelse kerkrechters besloot kardinaal Wolsey de zaak in Rome aanhangig te maken. Nu diende Henry bij de paus een verzoek in zijn huwelijk ongeldig te verklaren. Hij gaf daarbij een valse reden op: paus Julius II had hem voor zijn huwelijk met Catharina nooit dispensatie mogen verlenen. Daarbij beriep Henry zich op de bijbeltekst Leviticus 21:20 ('Als een man met de vrouw van zijn broer trouwt is dat een schande. Hij heeft de schaamte van zijn broer ontbloot; zij zullen kinderloos blijven.')

Kardinaal Campeggio

Paus Clemens VII weigerde het huwelijk meteen ongeldig te verklaren, niet zozeer uit principiële overwegingen, maar uit angst voor keizer Karel V, van wie Catharina van Aragon de tante was. Daarom besloot hij kardinaal Lorenzo Campeggio naar Engeland af te vaardigen. Deze kreeg de opdracht de kwestie ter plekke te onderzoeken. Clemens had daarbij al rekening gehouden met de mogelijkheid dat Campeggio het huwelijk als niet sacramenteel zou aanmerken, want de paus had hem de bul met de nietigheidheidsverklating al meegegeven. Tegelijkertijd kreeg Campeggio de dubbelhartige instructie om het proces zoveel mogelijk te frustreren. Henry zette de pauselijke legaat zwaar onder druk door hem te dreigen met het steunen van de Lutheraanse Reformatie in Engeland.

Gekrenkte trots

Kardinaal Campeggio besloot uiteindelijk de hele zaak voor te leggen aan de Romeinse Curie, die echter pas na het zomerreces weer aan het werk zou gaan. De koning zou dan in eigen persoon voor een Romeins tribunaal moeten verschijnen. Deze mededeling was voor Henry, die het proces als buitengewoon vernederend had ervaren, de druppel die de emmer deed overlopen. Gekrenkt in zijn trots als soeverein vorst, liet hij de Engelse primaat, aartsbisschop Thomas Cranmer van Canterbury, het huwelijk met Catharina voor onwettig verklaren.

Cromwell

Henry achtte kardinaal Wolsey verantwoordelijk voor het fiasco. Hij liet hem arresteren vanwege hoogverraad. Wolsey stierf onderweg naar zijn strafproces. Thomas Cromwell, Wolsey's vroegere assistent, werd door de koning aangewezen als diens voornaamste adviseur. Later in 1540 zou Cromwell in ongenade vallen en worden geëxecuteerd.

Anna Boleyn onthoofd

In 1533 trouwde Henry met Anna Boleyn, die hij tot koningin liet kronen. In september van dat jaar beviel zij van een dochter, de latere koningin Elizabeth I. De liefde tussen Henry en Boleyn verdween als spoedig. Steeds meer begon zij op de zenuwen van de koning te werken. In 1536 liet hij haar arresteren op beschuldiging van overspel en incest. Op 19 mei van dat jaar werd zij onthoofd.

Henry's zes vrouwen

Na de dood van Anna Boleyn huwde Henry met de hofdame Jane Seymour. Op 12 oktober 1537 baarde zij een zoon, de latere koning Edward VI, en overleed twaalf dagen daarna in het kraambed. Henry' vierde vrouw was Anna van Kleef, van wie hij na zeven maanden al scheidde. De vijfde gemalin was Catharina Howard, die in 1540 tot koningin gekroond werd. Na zeventien maanden huwelijk werd zij schuldig bevonden aan overspel en onthoofd. Catharina Parr was Henry's zesde en laatste echtgenote. Zij bleef aan zijn zijde tot deze in 1547 stierf. Koningin Catharina stond bekend om haar streng protestantse overtuigingen. Met haar stiefdochter Elizabeth I had ze een goede band.

Act of Supremacy

Het huwelijk met Anna Boleyn had geleid tot het Engelse Schisma. In 1534 werd Henry door het Engelse parlement aangesteld als het hoofd van de Church of England. De geboorte van het anglicanisme was daarmee een feit. De wet waardoor deze aanstelling mogelijk werd gemaakt heette Act of Supremacy. De pauselijke macht in Engeland kwam daarmee te vervallen. De Act of Supremacy werd echter in 1554 teruggedraaid door de katholieke koningin Mary Tudor (Bloody Mary), de dochter van Catharina van Aragon. Mary's opvolgster, Elizabeth I, de dochter van Anna Boleyn, liet de Act of Supremacy in 1559 weer van kracht zijn.

Confiscatie kerkelijke goederen

Na het schisma met Rome confisqueerde Henry alle goederen van de Katholieke Kerk. Alle kloosters kwamen in staatsbezit. Vele monniken die daartegen in opstand kwamen werden vermoord. Ook de Lord Chancellor, Sir Thomas More, en bisschop John Fisher van Rochester, stierven als martelaar voor hun trouw aan Rome. Henry weigerde echter het protestantisme in te voeren. Sterker nog: de protestanten werden in die eerster periode strenger vervolgd dan de gelovigen die de katholieke geloofsleer aanhingen.

Zes Artikelen

Om duidelijkheid te scheppen liet Henry in 1536 de Tien Artikelen afkondigen. Deze geloofsartikelen bevestigden de katholieke doctrine inzake de geloofsleer en de eredienst. In 1539 werden de Zes Artikelen gepromulgeerd. Onderdanen die deze verwierpen werden als ketters gestraft. Deze zes artikelen staan haaks op alles wat Luther had verkondigd.

• Het eerste artikel bevestigde de leer van de Transsubstantiatie.
• Het tweede verklaarde dat de Communie onder de twee gedaanten niet noodzakelijk was.
• Het derde bevestigde het verplichte priestercelibaat.
• Het vierde verklaarde dat de kloostergeloften van kuisheid van kracht bleven.
• Het vijfde stond het opdragen van privémissen toe.
• Het zesde verklaarde dat de oorbiecht een voorwaarde was tot het verkrijgen van de absolutie.

Tweeslachtigheid

De regeerperiode van Henry VIII (1509-1547) kenmerkte zich door tweeslachtigheid. Zo was hij een man die als intellectueel en musicus het humanisme een warm hart toedroeg, maar zich tegelijkertijd kon laten meeslepen door onredelijke passies die niet zelden in wrede acties uitmondden. Personen van wie hij hield en als vertrouweling beschouwde, liepen altijd kans in ongenade te vervallen, wat velen met hun dood moesten bekopen. Op theologisch gebied was hij zeer gehecht aan de katholieke leer, terwijl hij voortdurend met het protestantisme bleef flirten. Op het gebied van internationale politiek was hij zeer instabiel. Steeds veranderde hij zijn opstelling jegens Frankrijk en het Heilig Roomse Rijk. Al met al was hij een tiran voor wie men aan het hof sidderde, zelfs toen hij door ziekte sterk was verzwakt. Hij stierf op 28 januari 1547. Hij werd begraven in St George's Chapel in Windsor Castle.