De legendarische heilige Joris wordt vereerd als dappere strijder tegen het kwaad. Hij was de verpersoonlijking van het middeleeuwse ridderideaal. De martelaar op wie de legende teruggaat, stierf vermoedelijk rond het jaar 303. Zijn feestdag is 23 april.

Naam

De Nederlandse naam Joris is ontstaan uit Gregorius, maar deze werd verward met Georgius. Joris is de Nederlandse vorm van het Griekse Georgios (Γεωργιος), dat 'landbouwer' betekent. In het Engels en Frans luidt de naam George, in het Duits Georg, in het Italiaans Giorgio, in het Spaans Jorge, in het Catalaans Jordi en in het Pools Jerzy.

Martelaar

De figuur in de beroemde legende van 'Sint Joris en de draak' was mogelijk een Romeinse legerofficier, die de marteldood stierf ten tijde van de christenvervolgingen door keizer Diocletianus. Sint Joris zou geboren zijn in Cappadocië of in Diospolis (Lydda, het huidige Lod in Israël). De plaats van zijn dood is onduidelijk; sommige bronnen noemen Nicomedia (het huidige Izmit in Turkije). Al in de vierde eeuw werd hij in Palestina vereerd. In Diaspolis werd een kerk te zijner gedachtenis gebouwd.

Draak

De legende van 'Sint Joris en de draak' gaat over een verschrikkelijk monster dat in Cappadocië dood en verderf zaait. Om de draak niet tot groter kwaad aan te zetten, werd aan hem dagelijks een kind geofferd. Joris, een christelijke cavalerist, bood het volk aan het beest te doden. Toen hij daarin slaagde, bekeerde men zich tot het geloof van hun redder.

Richard Leeuwenhart

De verering van Sint Joris ontstond in de Byzantijnse wereld en verspreidde zich via Constantionopel naar Rusland. Later werd de heilige, mede vanwege de Kruistochten, ook in het Westen veelvuldig aangeroepen als beschermer tegen het kwaad. Sinds het optreden van de Engelse koning en kruisvaarder Richard Leeuwenhart (1189-1199) was Sint Joris de schutspatroon van ridders en kruisvaarders. In de 13e-eeuwse legendebundel Legenda Aurea van Jacobus a Vorinage wordt Sint Joris dan ook voorgesteld als een reizende ridder.

Legenda Aurea

Volgens de Legenda Aurea terroriseerde de draak de streek rond de Libische stad Selena. Hij had zo'n honger dat de mensen hem twee schapen per dag gaven. Als dat zijn honger niet stilde, brachten ze hem een mens ten offer. Het slachtoffer werd door loting aangewezen. Op een dag werd de dochter van de koning uitgeloot. De vorst wilde al zijn bezittingen aanwenden om een vervanger voor zijn dochter te werven. Maar het volk ging daar niet mee akkoord. Dus de prinses, gekleed als een bruid, werd naar het moeras gebracht waar het monster zich ophield. 

De Legenda Aurea vervolgt het verhaal met de opvoering van een ridder die toevallig voorbijreed. Georgius was zijn naam. Hij vroeg de prinses waar zij naartoe ging. Zij waarschuwde de ridder dat hij zich uit de voeten moest maken, want anders zou ook hij omkomen. Op dat moment kwam de draak te voorschijn. Ridder Georgius maakte een kruisteken, bracht zijn lans in de aanslag en doorstak het monster. Vervolgens vroeg hij de prinses om haar gordel. Die bond hij om de nek van de draak. Hij gaf haar het leidsel waarmee de prinses het beest in bedwang kon houden. Zij keerden terug naar de stad. De ridder zag dat het volk nog in angst verkeerde. Hij riep hen op zich tot Christus te bekeren. Daarop sneed hij de kop van de draak af. De koning bood hem zijn halve rijk aan, maar Georgius weigerde, antwoordend dat hij op doortocht was. Hij riep de koning op Gods kerken te onderhouden, de geestelijkheid te eren en goed voor de armen te zorgen.

Lydda

De stad Lydda (Diospolis) in het Heilig Land is van grote betekenis geweest voor de kruisvaarders omdat zij geloofden dat hun patroon er geboren was. In 1099 veroverden Frankische kruisvaarders de stad. Zij noemden de plaats St. Jorge de Lidde. Later werd de stad ingenomen door Saladin, maar de kruisvaarders heroverden het in 1191.

Orde van Kousenband

Een van de vele ridderorden van Sint Joris is de Orde van de Kousenband (Order of the Garter), gesticht in 1348. Deze voornaamste ridderorde van het Britse rijk was gewijd aan Sint Joris als patroon van Engeland en het Engelse koningshuis. Het is onduidelijk wat de betekenis is van de kousenband in haar naam. In een van verklaringen wordt verwezen naar de gordel waarvan sprake is in de Legenda Aurea; daarmee beteugelde de door Sint Joris geredde prinses de draak.

Georgië

Sint Joris is de patroonheilige van Engeland en het Euraziatische land Georgië. Beide landen hebben een vlag die bestaat uit een sint-joriskruis. Het is echter een misverstand te denken dat Georgië naar de heilige is genoemd. De naam is afgeleid van de naam Gurj, waarmee de Perzen het volk dat daar leefde aanduidden.

Verkennerij

Sint Joris was in de katholieke streken van de Lage Landen de patroon van schuttersgilden en ruiterijen. Ook was hij de beschermheilige van de Verkennerij, de rooms-katholieke padvinderij. Nog steeds kent de Scouting Sint-Jorisdag, waarop de scouts de gelofte van hun speltak vernieuwen en de legende van Sint Joris en de draak naspelen.

23 april

Op de liturgische kalender van de Katholiek Kerk wordt zijn feest op 23 april aangemerkt als een facultatieve gedachtenis. Ook in de Orthodoxe Kerken, die Sint Joris (Hagios Georgios) vereren als de Grote Martelaar en Overwinnaar, wordt hij op 23 april herdacht. In Engeland is 23 april Saint George's Day, een nationale feestdag.

Noodhelpers

Sint Joris behoort tot de groep van de Veertien Heilige Noodhelpers. Hij werd vooral aangeroepen tegen veeziektes.