Een katechismus is een boek waarin, ten behoeve van het geloofsonderricht, een overzicht wordt gegeven van de beginselen en voornaamste waarheden van de kerkleer.
'Ik geloof'
Het geloof van rooms-katholieken is kernachtig samengevat in de twaalf artikelen van het geloof. Tezamen vormen zij de geloofsbelijdenis, die ook wel het 'Credo' wordt genoemd. 'Credo' betekent letterlijk 'Ik geloof'. De geloofsbelijdenis wordt sinds de zestiende eeuw uitgelegd in de vorm van een katechismus.
Geloofsonderricht
Het Griekse katechesis, betekent 'onderricht'. In de Kerk betekent het woord meer in het bijzonder 'geloofsonderricht'.
Boek
Het eerste boek waarin, in de vorm van vraag en antwoord, geloofsonderricht voor volwassenen gegeven wordt, dateert uit 1554. Het is van de hand van de Jezuïet Petrus Canisius (1521-1597). Het boek biedt een overzicht van de katholieke geloofsleer. Aan zo'n overzicht was behoefte omdat de Reformatie bij veel katholieken verwarring over de juiste leer had gebracht.
Romeinse Katechismus
De katechismus van Canisius is eeuwenlang vrijwel onveranderd in gebruik gebleven. Datzelfde geldt voor de Catechismus Romanus, de Romeinse Katechismus die in 1566 in opdracht van het Concilie van Trente werd uitgegeven. De Romeinse Katechismus handelt over de geloofsleer, de zedenleer en de leer van de genademiddelen of sacramenten. Deze katechismus was bestemd voor de geestelijkheid, om als handleiding te dienen bij het preken en bij het godsdienstonderricht.
Kinderen
Pas in de 19e eeuw kwamen voor het godsdienstonderwijs aan kinderen speciaal geschreven katechismusteksten in zwang. In 1920 stelden de Nederlandse bisschoppen een zogeheten Schoolkatechismus verplicht voor de godsdienstles op de katholieke lagere school. Hele generaties katholieke kinderen gingen de antwoorden op de vragen van deze Schoolkatechismus uit hun hoofd leren.
Onder vuur
Als instrument voor het godsdienstonderwijs kwam de Schoolkatechismus na de Tweede Wereldoorlog onder vuur te liggen. De zware theologische inhoud en de methode van vraag en antwoord paste, zo bleek, niet langer bij de geloofs- en leefwereld van schoolkinderen. Daarom onthieven de bisschoppen in 1964 de katholieke lagere scholen van de verplichting tot het gebruik van de Schoolkatechismus in de godsdienstles.
De Nieuwe Katechismus
Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) bracht de kerkleer bij de tijd. De Nederlandse bisschoppen droegen het Hoger Katechetisch Instituut op, de moderne kerkleer in een nieuwe katechismus te verwerken. In 1966 was de Nieuwe Katechismus gereed. Het boek verwerkt het gedachtegoed van het concilie in een 'geloofsboek voor volwassenen' . Het is geschreven voor de gewone Nederlandse katholiek. In 1969 verscheen in opdracht van het Vaticaan een speciale Aanvulling op De Nieuwe Katechismus.
Grote populariteit
De Nieuwe Katechismus tracht voor volwassen gelovigen 'het eeuwige geloof te verkondigen in eigentijdse vorm'. In plaats van de tot dan toe gebruikelijke vorm van vraag-en-antwoord bij het geloofsonderricht, is de Nieuwe Katechismus geschreven in een verhalende stijl en in een mooie en toegankelijke taal. Het is een geloofsboek met een sterk pastorale en katechetische inslag. Dit heeft samen met de hoop en het optimisme uit de jaren '60 bijgedragen aan de grote populariteit van de Nieuwe Katechismus, zowel in het Nederlandse taalgebied als ver daarbuiten.
Bisschoppensynode
De bisschoppen die in 1985 tijdens een synode te Rome verzameld waren, wensten dat de leer van het Tweede Vaticaans Concilie beschikbaar kwam in een naslagwerk, dat wereldwijd als referentie voor katechetische publicities zou kunnen dienen. Snel werd begonnen aan een dergelijk naslagwerk: de Katechismus van de Katholieke Kerk ofwel KKK.
KKK
De eerste uitgave van de KKK verschijnt in 1992 in het Frans. Daarna volgen uitgaven in ruim dertig andere talen. De Nederlands-Vlaamse editie verschijnt in 1995.
Moeilijk toegankelijk
De KKK is een kennis- en leerboek en is geschreven in een vaak moeilijke taal. Daar ligt een taak voor de pastoraal en catechetisch geschoolden van alle landen: zij moeten de inhoud van het boek in cursussen en publicaties toegankelijk maken voor iedereen.
Wijzigingen
De definitieve Latijnse tekst van de KKK, de editio typica, ziet in 2000 het licht. Hierin zijn een aantal wijzigingen en veranderingen aangebracht. Van die wijzigingen is nog geen officiële Nederlandse vertaling beschikbaar.
Katechismusteksten online
De teksten van de Schoolkatechismus, de Nieuwe Katechismus en de Katechismus van de Katholieke Kerk zijn via katholieknederland.nl in de vorm van een database online beschikbaar.