Het kerstoctaaf is een liturgische periode die op kerstavond begint en wordt afgesloten op de avond van 1 januari.

Achtdaagse feestperiode
Een octaaf is een achtdaagse (van het Latijnse octo = acht). In de christelijke liturgie is een octaaf een feestperiode. De huidige Romeinse ritus van de Katholieke Kerk kent tegenwoordig alleen een octaaf van Kerstmis en van Pasen. De Tridentijnse ritus kende vroeger ook een Pinksteroctaaf. Ook andere hoogfeesten hadden een octaaf.

Begin op kerstavond
Het Kerstoctaaf begint met de vespers of met de vigiliemis van 24 december. Dat hangt ervan af welke viering het eerst gehouden wordt. (De liturgie van Kerstmis kent vier eucharistievieringen met eigen lezingen, gebeden en gezangen: de vigiliemis, de nachtmis, de dageraadsmis, de dagmis.)

Sint-Stefanus
Kerstmis is de eerste dag van het Kerstoctaaf, maar draagt die naam echter niet. De 26ste december - op de Nederlandse burgerlijke kalender Tweede Kerstdag genoemd - heet 'Tweede dag onder het octaaf van Kerstmis'. Op die dag wordt in de Katholieke Kerk het feest van de heilige martelaar Stefanus gevierd. De liturgie van de vespers van 26 december is echter weer aan het kerstfeest gewijd.

Andere feesten
Ook de derde en vierde dag onder het kerstoctaaf (27 en 28 december) zijn feesten: respectievelijk van Sint-Jan Apostel en Evangelist en van Onnozele Kinderen.

Heilige Familie
De zondag onder het kerstoctaaf is in de Romeinse ritus van de Katholieke Kerk het feest van de Heilige Familie (Jezus, Maria en Jozef). Op die dag gedenken de gelovigen het gezin van Nazaret waarin Gods Zoon opgroeide.

Hoogfeest
De laatste octaafdag van Kerstmis is 1 januari. Op die eerste dag van de burgerlijke kalender viert de Kerk het hoogfeest van Heilige Maria, Moeder van God. De oratie van die dag luidt:
God, door het moederschap van de heilige maagd Maria hebt Gij het eeuwig heil gebracht aan alle mensen. Laat zij voor ons ten beste spreken die uitverkoren werd om Moeder Gods te worden, en het levenslicht te schenken aan de Heer van alle leven, Jezus Christus, uw Zoon.

Kersttijd
Het Kerstoctaaf is de eerste periode van de Kersttijd. Deze ‘sterke’ liturgische tijd duurt in de Romeinse ritus tot en met de eerste zondag na 6 januari. Op die dag viert men het feest van de Doop des Heren. Het derde hoogfeest van de Kersttijd is Epifanie.