De kruisweg is een godsdienstoefening waarbij gelovigen al biddend en zingend langs de veertien afbeeldingen van de lijdensweg van Christus trekken.

Lijdenstaferelen

De Kruisweg is een oefening van devotie. Biddend en zingend overwegen gelovigen het lijden van Christus door symbolisch de weg - de 'kruisweg' - af te leggen die hij op zijn sterfdag ging. De kruisweg telt veertien lijdenstaferelen, de zogenoemde staties.

Traditionele veertien Staties

In 1751 werden de volgende veertien staties vastgelegd:

1. Jezus wordt ter dood veroordeeld
2. Jezus neemt het kruis op zijn schouders
3. Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis
4. Jezus ontmoet zijn bedroefde moeder
5. Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis dragen
6. Veronica droogt het gelaat van Jezus
7. Jezus valt voor de tweede maal onder het kruis
8. Jezus troost de wenende vrouwen van Jeruzalem
9. Jezus valt voor de derde maal onder het kruis
10. Jezus wordt van zijn kleren beroofd
11. Jezus wordt aan het kruis genageld
12. Jezus sterft aan het kruis
13. Het lichaam van Jezus rust in de armen van zijn moeder
14. Jezus wordt in het graf gelegd

Samen of alleen

De Kruisweg kan de vorm hebben van een gezamenlijke viering. Meestal vindt die plaats op Goede Vrijdag. Een priester, diaken of andere voorganger, eventueel vergezeld door assistenten, trekt dan voorbij aan de afbeeldingen van de veertien staties die in de kerk of kapel prijken. Het is een goed gebruik dat bij iedere statie één of meerdere strofen van het Stabat Mater gezongen wordt. De Kruisweg kan ook individueel worden gebeden. De gelovige overweegt dan in stilte of hardop het lijden van Christus.

Late Middeleeuwen

De Kruisweg stamt uit de late Middeleeuwen. In Jeruzalem zochten pelgrims naar de plaatsen waarlangs volgens het Nieuwe Testament en de overleveringen de lijdensweg van Jezus had gevoerd. Toen alle plaatsen eenmaal gemarkeerd waren vormden ze tezamen de Kruisweg, in het Latijn Via Crucis genoemd; ook werd wel van de Via Dolorosa oftewel Lijdensweg gesproken.

Van Jeruzalem naar Europa

Het voorbeeld van de Kruisweg van Jeruzalem maakte grote indruk op de gelovigen in de Kerk van het Westen. Op veel plaatsen werden vergelijkbare lijdensroutes gecreëerd, soms in de open lucht, langs de wegen of tegen een heuvel op, soms ook in een kerk of kapel.

Veronica

Aanvankelijk hield men zich in de vormgeving van de lijdensweg aan de verhalen van de Evangelisten. Al snel werden ook legendarische details in de uitbeelding verwerkt. Bekend is in dit verband met name de Heilige Veronica. Zij zou, volgens Middeleeuwse legenden, één van de vrouwen geweest zijn, die Christus op zijn kruisweg trof en aansprak (Lucas 23,27-31). Veronica, zo wil de legende, reikte Jezus een doek aan om het bloedige zweet af te vegen. De doek zou een afdruk van Jezus' gezicht hebben gekregen. Deze 'Zweetdoek van Veronica' of Sudarium werd in de late Middeleeuwen veelvuldig afgebeeld, dit in tegenstelling tot Veronica, die alleen in uitbeeldingen van de Kruisweg voorkomt.

Zeven staties

In de vijftiende eeuw telde de Kruisweg al zeven staties: Jezus neemt het kruis op zijn schouders, Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis, Jezus ontmoet zijn bedroefde moeder, Jezus valt voor de tweede maal onder het kruis, Veronica droogt het gelaat van Jezus, Jezus valt voor de derde maal onder het kruis en Jezus wordt in het graf gelegd.

Franciscanen

In de zeventiende en achttiende eeuw groeide de kruisweg naar veertien staties. Dat gebeurde onder de invloed van de franciscanen. Bekend in dit verband is de franciscaanse prediker Leonardo da Porto Maurizio (1676-1741). Volgens hem was het biddend afleggen van de Kruisweg een heilzaam middel om boete te doen. Sint Leonardo wist de paus te bewegen om kruiswegstaties op te richten tot in het Colosseum van Rome, het antieke amfitheater waar veel christenen de marteldood stierven.

Vaste vorm

In de achttiende eeuw kreeg de Kruisweg een vaste vorm: de veertien staties werden in 1751 officieel vastgelegd. In de meeste kerken en kapellen werd een serie van veertien schilderijen van de staties aan de binnenmuren aangebracht.

Goede Vrijdag

De kruisweg wordt tegenwoordig op Goede Vrijdag in alle katholieke kerken afgelegd. Veel mensen denken dat de Kruisweg de belangrijkste liturgische viering op Goede Vrijdag is. Strikt genomen is de Kruisweg echter geen liturgie, maar een devotie. Het afleggen van de kruisweg is daarom niet verplicht: het is een godsdienstoefening die geen wezenlijk onderdeel uitmaakt van de officiële eredienst.

Jezus' stervensuur

De liturgische plechtigheid van Goede Vrijdag wordt bij voorkeur om drie uur 's middags gehouden, het tijdstip waarop volgens de overlevering Jezus stierf. In de meeste Nederlandse parochies is het echter gewoonte om rond drie uur in de middag niet de officiële liturgische plechtigheid, maar de Kruisweg plaats te laten vinden. De plechtige liturgische Kruisverering vindt dan 's avonds plaats.

Colosseum

Vanaf zijn aantreden in 1978 heeft Johannes Paulus II op de avond van Goede Vrijdag de Kruisweg in het Colosseum gebeden. Het Vaticaan probeert de Kruisweg elk jaar een actuele invulling te geven. Zo was er in 2003 uitgebreid aandacht voor Irak, dat in maart van dat jaar door Amerikaans-Britse troepen werd aangevallen. Een Iraakse familie droeg toen een houten kruis naar één van de staties.

Alternatieve staties in 2004

In 2004 gebruikte Johannes Paulus II een alternatieve lijst van veertien staties. Daarbij schrapte hij geheel in de geest van Vaticanum II - de taferelen die niet feitelijk in het Nieuwe Testament terug te vinden zijn: Jezus' ontmoeting met zijn moeder, de drie malen dat Jezus onder het kruis valt en ook het afdrogen van Jezus' gelaat door de legendarische Veronica. De nieuwe lijst is als volgt:

1. Jezus bidt op de Olijfberg
2. Jezus, verraden door Judas, wordt gearresteerd
3. Jezus wordt veroordeeld in het Sanhedrin
4. Petrus verloochent Jezus
5. Jezus wordt berecht door Pilatus
6. Jezus wordt gegeseld en gekroond met doornen
7. Jezus neemt het kruis op
8. Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis dragen
9. Jezus ontmoet de vrouwen
10. Jezus wordt gekruisigd
11. Jezus belooft het Koninkrijk aan de goede rover
12. Jezus aan het kruis spreekt tot zijn moeder en zijn discipel
13. Jezus sterft aan het kruis
14. Jezus wordt in een graftombe gelegd

In het jaar 2005 werden, in afwezigheid van Johannes Paulus II, in het Colosseum weer de traditionele veertien staties gebruikt.