Het Laatse Oordeel is een muurschildering in de Sixtijnse Kapel van de hand van de Florentijnse kunstenaar Michelangelo Buonarroti.
Opdracht
Hoewel het Laatste Oordeel onder het pontificaat van Paulus III tot stand kwam, was paus Clemens VII de grote opdrachtgever. Tijdens een trip naar Frankrijk in het jaar 1533, stopte Clemens VII twee keer in Florence om Michelangelo te ontmoeten en te discussiëren over de hoofdfuncties van het nieuwe project. Toen de paus op 25 september stierf werd hij opgevolgd door Alessandro Farnese, die bekend werd onder de naam Paulus III. Onder zijn bewind begon Michelangelo in de lente van 1536 met het Laatste Oordeel waarna het op het Hoogfeest van Allerheiligen eindelijk klaar was. Met inbegrip van een tussenpauze na de instorting van de steigers, besteedde Michelangelo driehonderdvijftig dagen aan de schildering van het driehonderd figuren. Het resultaat was een fresco dat de hele hoofdwand van de Sixtijnse Kapel besloeg.
Thema
Het Laatste Oordeel is een thema dat in de kunstgeschiedenis eeuwenlang door veel schilders gebruikt werd. Het fresco van Michelangelo toont Christus als machtige en geduchte rechter over de mensheid. Slechts door een gebaar met zijn rechterhand is te zien hoe Christus bepaalt of er toenadering mogelijk is tot het hemelse geluk of dat de betreffende mens eeuwig zal branden in de verdoemenis van de hel. De engelen onder in het midden blazen de hoorns om de doden tot leven te wekken. Eén van hen draagt een boek bij zich waarin de daden der mensheid zijn opgetekend. Op een rechtvaardige manier oordeelt Christus over de levenden en de doden.
Contrast
In het Laatste Oordeel komt een heel ander beeld van de mensheid naar voren dan in de door Michelangelo Buonarroti geschilderde plafondschilderingen. De personages op het plafond zijn op een idealistische en heroïsche manier weer gegeven. In het laatste oordeel, worden de figuren ongeproportioneerd weergegeven waarbij vooral opvalt dat de hoofden te klein zijn voor hun lichamen. Tevens nemen de figuren onhandige, lelijke en soms bijna krampachtige houdingen aan. Christus verschijnt hier niet als Verlosser maar als een boze rechter. Door de krachtige en lelijke uitdrukkingen laat Michelangelo zijn angst en terreur zien voor de Dag des Oordeels.
Afgebeelde personages
Naast de verrezen Christus bevindt zich de figuur van de Heilige Maagd Maria. In een kring rondom deze twee figuren bevinden zich heiligen en martelaren. Zij kunnen geïdentificeerd worden door de attributen en de instrumenten van hun hun martelaarschap die zij bij zich dragen.
Zichtbaar is de Heilige Catherina, afgebeeld met een wiel omdat zij om het leven werd gebracht op de spaken van een wiel. Andere heiligen die afgebeeld zijn zijn Johannes de Doper, Laurentius, Petrus en Paulus. Onder de Jezusfiguur bevindt zich de martelaar Bartholomeüs met in zijn ene hand een mes en in zijn andere zijn sterfelijke vel. Deze figuur is tevens een zelfportret van Michelangelo. In deze kring van verheven zielen bevinden zich ook Adam, Mozes en David uit het Oude Testament.
Verdoemden en uitverkorenen
De rechterzijde van het fresco toont de zondaars die met schipper Charon (gesymboliseerd door de roeispaan) over worden gebracht naar de hel waar Minos (symbool de slang) de verdoemde zielen ontvangt. Michelangelo liet zich in de verbeelding van de hel overduidelijk inspireren door het Inferno van de Divina Commedia.
De linkerzijde toont de uitverkorenen die door Engelen worden opgehaald en begeleid op hun weg naar het hiernamaals waar eeuwige verrijzing wacht.
Lijdensweg
Aan de bovenzijde van het Fresco bevinden zich twee groepen Engelen die allen de attributen dragen van de Lijdensweg van Christus. Zichtbaar zijn de doornenkrans, de zuil waartegen Jezus gegeseld werd, de spons en de speer.
Kritiek
Vanaf het allereerste begin leverde de schildering veel commentaar op. Zowel de aanwezigheid van de naakte mens als het streng orthodoxe thema van het Fresco waren hiertoe de aanleiding. De Reformatie was goed op gang gekomen en de kerk begon het humanisme uit de Hoge Renaissance de rug toe te keren. De Kerk reageerde op de aanval van Luther door met de Contrareformatie een tegen offensief te brengen door op een krachtige manier het katholicisme bij het volk te brengen. Het Laatste Oordeel, waar de verdoemden in de hel te zien zijn, moet gezien worden tegen de achtergrond van deze historische ontwikkelingen. Het resultaat was een grote controversie rondom het Laatste oordeel. Aanhangers van het katholieke geloven zag het werk als een grootse prestatie terwijl tegenstanders zich er sterk negatief over uitlieten. Ook door de eeuwen heen bleef het Laatste Oordeel in de belangstelling staan. Allerhande details uit het fresco werden uitvoerig becommentarieerd en bekritiseerd.