Sint Leo IX was een Duitse paus (1049-1054). Hij stond bekend als een krachtig hervormer die in heel West-Europa synodes belegde. Zijn strijd tegen de Noormannen in zuid-Italië vormde de politieke aanleiding tot het Oosters Schisma.

In keizerlijke dienst

Graaf Bruno van Dagsburg werd op 21 juni 1002 in Egisheim geboren. Zijn vader Hugo was een volle neef van keizer Koenraad II, lid van de Salische dynastie. Op vijfjarige leeftijd werd Bruno gestuurd naar de bisschoppelijke school van Toul, een stad aan de Moezel in Lotharingen. Na zijn studies werd hij kanunnik van de Sint-Stefanuskathedraal in Toul. Toen zijn achterneef Koenraad in 1024 de nieuwe keizer van het Heilig Roomse Rijk werd, vertrok hij naar het hof in Konstanz, waar hij dienst deed in de keizerlijke kapel.

Bisschop van Toul

In 1027 volgde de 24-jarige Bruno de gestorven bisschop Herimann op. Twintig jaar lang leidde hij het bisdom Toul. Als bisschop pelgrimeerde hij een aantal malen naar Rome, waar hij grote indruk maakte. Na de dood van de Duitse paus Damasus II in 1048, stuurden de Romeinen een gezantschap naar keizer Hendrik III − ook een verwant van Bruno − met het verzoek een pauskandidaat voor te dragen. De keuze viel op Bruno. Aanvankelijk weigerde hij. Alleen onder de voorwaarde dat de Romeinen zelf hem tot hun bisschop zouden uitroepen, wilde hij het Petrusambt aanvaarden. Dat deden ze en op 12 februari 1049 werd hij tot paus gekroond. Hij nam de naam Leo IX aan.

Strijd tegen corruptie

Onder Benedictus IX en Gregorius VI was het pausdom in verval geraakt. Leo, die bekend stond om zijn vroomheid, was vastberaden om de politieke en morele waardigheid van het ambt te herstellen. Met hulp van de diaken Hildebrand, de later paus Gregorius VII, organiseerde hij in geheel West-Europa synodes om de kerk te hervormen. Zijn vele reizen leverde hem de titel Peregrinus Apostolicus ('apostolische pelgrim') op. Krachtig trad hij op tegen simonie, celibaatschending en lekeninvestituur. Het kardinalencollege werd door hem zoveel mogelijk gezuiverd van corrupte lieden.

Benevento

Begin 1050 keerde Leo terug naar Rome omdat de bevolking van zuid-Italië hem smeekten om hulp tegen de onderdrukking door de Noormannen. Die hadden in zuid-Italië een aantal Byzantijnse gebiedsdelen weten te veroveren. De paus beloofde de kwestie in beraad te nemen. In datzelfde jaar veroordeelde hij de ketterij van Berengarius van Tours, een theoloog die ontkende dat tijdens de eucharistie de substanties van brood en wijn veranderen in het Lichaam en Bloed van Christus. Voor het einde van 1050 trok hij weer de Alpen over om in zijn voormalige bisschopsstad Sint Gerardus van Toul te canoniseren. Daarna reisde hij naar Duitsland, waar hij een ontmoeting had met keizer Hendrik III. Terug in Italië vroegen de inwoners van Benevento hem om bescherming tegen verscheidene vijanden. Leo ging akkoord en Benevento werd een pauselijke stad.

Krijgsgevangene

Toen bleek dat toestand in zuid-Italië verergerd was, besloot de paus drastische stappen te ondernemen. De Byzantijnse keizer Constantijn IX en Argyros, zijn plaatsbekleder in zuid-Italië, hadden de militaire hulp van de paus ingeroepen. Leo IX besloot daarop de Noormannen de oorlog te verklaren. In 1053 werd hij echter bij Civitella verslagen en gevangengenomen. De Noormannen schijnen hem echter met het grootste respect behandeld te hebben. Kort na zijn vrijlating trok de inmiddels zieke paus terug naar Rome. Daar overleed hij op 19 april 1054. Hij werd begraven in de Vaticaanse Sint-Pietersbasiliek. Zijn naam werd bijgeschreven in het Romeins Martyrologium.

Grote Schisma

Een van de meest dramatische gebeurtenissen uit de kerkgeschiedenis vond een paar maanden na Leo's dood plaats. De politieke aanleiding was de kwestie van de heerschappij over zuid-Italië. Patriarch Michael Kerullarios van Constantinopel moest met lede ogen aanzien hoe de paus door de militaire alliantie zijn kerkelijke jurisdictie uitbreidde naar de Byzantijnse gebieden in zuid-Italië. De patriarch voelde zich in zijn gezag aangetast en nam tegenmaatregelen. In 1053 liet hij alle Latijnse kerken in Constantinopel sluiten en verdreef hij de monniken die de Byzantijnse Ritus niet wilden aannemen. Wat volgde was het Grote Schisma, de definitieve afscheiding van de Grieken.

Voerendaal

Op zijn vele reizen door Europa deed paus Leo IX ook het Zuid-Limburgse plaatsje Voerendaal aan. Daar consacreerde hij op 10 augustus 1049 de Sint-Laurentiuskerk. Het is de enige kerk in Nederland die ooit door een paus werd ingewijd.