De Amerikaanse prelaat Paul Marcinkus (1922-2006) was een vertrouweling van paus Paulus VI. In de jaren zeventig en tachtig was hij directeur van de Vaticaanse bank. In die hoedanigheid werd hij in verband gebracht met een omvangrijk financieel schandaal en zelfs met het gerucht van de moord op Johannes Paulus I.
Romeinse Curie
Paul Casimir Marcinkus werd in 1922 geboren in een voorstad van Chicago als zoon van een immigrant uit Litouwen. Hij werd priester gewijd in 1947 en maakte daarna snel carrière. In 1968 benoemde paus Paulus VI hem tot secretaris van de Romeinse Curie en wijdde hem kort daarna tot bisschop met als titel 'aartsbisschop van Horta'.
Gorilla
Vanwege zijn postuur en wellicht ook karakter had Marcinkus in Rome de bijnaam Il Gorilla. In een interview zei de pragmatische curieprelaat ooit: “Je kunt de Kerk niet besturen door weesgegroetjes te bidden”. In 1990 ging hij met pensioen en keerde terug naar de VS. In Sun City deed hij tot zijn dood dienst als ouderenpastor.
Dode bankier
Van 1971 tot 1989 was Marcinkus directeur van het Instituut voor de Religieuze Werken (IOR), oftewel de bank van Vaticaanstad. In die periode ging Banco Ambrosiano ten onder, een bank die nauw met Marcinkus' instituut verbonden was. De baas van Banco Ambrosiano, Roberto Calvi, werd in 1982 dood aangetroffen, hangende in een strop aan de Blackfriars Bridge in Londen.
Maffia
Aanvankelijk werd gedacht dat Calvi zelfmoord had gepleegd, maar later stelde de politie vast dat de 'Bankier van God', zoals hij werd genoemd, vermoord was. Volgens de Italiaanse politie zat de Siciliaanse maffia erachter. Omdat Marcinkus zaken had gedaan met de Siciliaanse financier Michele Sindona, kwam de curieprelaat in een kwaad daglicht te staan. Sindona, met wie Marcinkus ook goed bevriend was, werd wegens bankfraude gearresteerd en stierf in 1986 in de zwaar beveiligde gevangenis van Voghera aan een cyanidevergiftiging.
Witwaspraktijken
Marcinkus heeft altijd ontkend dat het Vaticaan iets met de dood van Calvi te maken heeft gehad. Toch kan niet worden voorbijgegaan aan het feit dat de aartsbisschop betrokken was bij een lange reeks van frauduleuze praktijken door Banco Ambrosiana. Onderzoek wees uit dat Calvi en zijn gezellen meer dan 200 spookbanken hadden opgericht. Deze instellingen bestonden alleen in Calvi's administratie en waren middelen om criminele gelden wit te wassen. Een echte bank op de Bahamas, door Calvi én Marcinkus bestuurd, speelde daarbij een grote rol.
Arrestatiebevel
Gedurende het onderzoek naar de praktijken van Calvi kon Marcinkus Vaticaanstad niet verlaten omdat er een arrestatiebevel tegen hem was uitgevaardigd. Het Vaticaan betaalde uiteindelijk een kwart miljard dollar om een groep schuldeisers schadevrij te stellen, terwijl het daartoe niet verplicht was. Marcinkus bleek later tegen deze betaling te zijn. “Ik geloof niet dat wat wij deden, verkeerd was”, zei Marcinkus in 1990 in een interview met Reuters. Uiteindelijk zou de politie de schuld van de aartsbisschop, die ook pro-president van de Pauselijke Commissie voor Vaticaanstad was, niet hebben kunnen bewijzen. Ook wordt beweerd dat het Vaticaan een veroordeling wist te voorkomen.
Thriller
Na de moord op Calvi ontstonden het gerucht dat de vroegtijdige dood van Johannes Paulus I met het grootschalige bankschandaal te maken had. De 'lachende paus' zou zich hebben verzet tegen de duistere machinerieën van de financiële afdeling van het Vaticaan en zou dat met de dood hebben moeten bekopen. Het gerucht inspireerde David Yallop tot het schrijven van de thriller In Gods Name (1984), waarin Johannes Paulus I inderdaad door prelaten met maffiaconnecties wordt vermoord.
Dief in de nacht
Het Vaticaan verzocht na het succes van Yallops boek de historicus John Cornwell om het 'echte' verhaal te vertellen. Hij ging akkoord en begon met een serie interviews met onder anderen aartsbisschop Paul Marcinkus. Zijn bevindingen resulteerde in het boek A Thief In The Night ('Een dief in de nacht'), verschenen in 1989. Daarin verwerpt Cornwell het gerucht dat de paus vergiftigd was. Wel zei hij dat de paus wellicht gestorven was ten gevolge van stress, veroorzaakt door de kille bureaucratie van het Vaticaan.
Rutger Hauer
Cineast Francis Ford Coppola liet zich ook inspireren door het verhaal van Marcinkus en Calvi. In The Godfather: Part III (1990) is een Amerikaanse aartsbisschop verwikkeld in een deal van de maffia met het Vaticaan en wordt een nieuw gekozen paus vergiftigd. In 2002 vertelde de Italiaanse regisseur Giuseppe Ferrara het verhaal van Roberto Calvi in zijn film I Banchieri di Dio('De bankiers van God)'. Paul Marcinkus wordt daarin vertolkt door Rutger Hauer. In de film is Marcinkus kardinaal, maar dat is hij in werkelijkheid niet geweest.
Gestorven in Arizona
Emeritus aartsbisschop Marcinkus stierf op 84-jarige leeftijd op 22 februari 2006 in zijn woonplaats Sun City, Arizona.