De Moderne Devotie is een kerkelijke en maatschappelijke vernieuwingsbeweging die teruggaat op het publieke optreden van de Deventenaar Geert Grote (1340-1384). Dat optreden besloeg slechts de laatste vijf jaar van zijn leven. In die tijd was hij inspirator en gangmaker van de Devotio Moderna, de door de Broeders en Zusters des Gemenen Levens gedragen beweging.

Ontstaan

Nadat magister Geert Grote in 1379 uit handen van de bisschop van Utrecht de diakenwijding ontvangen had, begon hij al predikend rond te trekken door de Lage Landen. Zijn huis aan de Bagijnenstraat had hij aan een groep arme vrome vrouwen ter beschikking gesteld. Als uitvalsbasis koos hij het huis van zijn vriend en leerling uit, de priester Florens (Floris) Radewijns (Heer Florenshuis aan de Engestraat). Met een tiental volgelingen trok hij in 1380 bij hem in. Dit werd gezien als de geboorteakte van de Moderne Devotie.

Uitstraling

Pas na de dood van Geert Grote in 1384 zou deze beweging van geestelijken en leken onder leiding van zijn vriend en opvolger Florens Radewijns (1350-1400) uitgroeien tot een geregelde orde met huizen, niet alleen in Deventer en de IJsselvallei, maar ook in de rest van de Lage Landen, tot in Zuid-Duitsland toe. Onderwijs, boekproductie en diaconie vormden belangrijke activiteiten van de Broeders des Gemenen Levens.

Windesheim

Florens Radewijns sticht in 1387 het klooster Windesheim bij Zwolle, dat door de bisschop van Utrecht, Floris van Wevelinkhoven, gewijd wordt. Radewijns zorgt voor kerkelijke erkenning van de nalatenschap van Geert Grote, wiens beweging met argusogen door kerkelijke autoriteiten werd gevolgd. Geert Grote was op het einde van zijn leven dermate controversieel dat hem een spreekverbod was opgelegd. De kloostertak van de Moderne Devotie met Windesheim als moederhuis zou later bekendheid genieten als de Congregatie van Windesheim.

Thomas a Kempis

Een van de bekendste kopstukken van de Moderne Devotie is Thomas a Kempis (ca. 1379-1472), mysticus en biograaf van Geert Grote. De in Kempen (tussen Venlo en Krefeld) geboren Thomas ging school bij de Broeders in Deventer en bleef daarna zijn hele leven regulier kanunnik in de priorij op de Sint-Agnietenberg bij Zwolle. Hij is de schrijver van De Imitatione Christi ('Over de navolging van Christus'), dat mag gelden als het na de Bijbel meest verbreide boek in de christenheid. Niet alleen is hij steeds bij katholieken geliefd geweest, maar ook bij protestanten.

Uitwassen

Onder de volgelingen van Geert Grote was driekwart vrouw. Zo werd door Swedera van Runen en Johannes Brinckerink in 1400 het klooster te Diepenveen gesticht. Deze tak van de Zusters des Gemenen Levens nam hier en daar radicale trekjes aan, zoals een neiging tot extreme vormen van boetedoening en zelfverloochening bij de daar aanwezige vrouwen. Sommige vrouwen stierven op jonge leeftijd van de bewust gekozen ondervoeding, om toch maar snel bij hun bruidegom Jezus Christus te zijn.

Kritiek

Niet alle burgers en stadsbestuurders waren blij met de nieuwe beweging. Met name de huizen van de moderne devoten in de stad werd concurrentievervalsing verweten, doordat de bewoners hun werk deden zonder rekening te houden met de door de gilden vastgestelde tarieven.

Reformatie

Eind 16e eeuw betekende de Reformatie in veel gebieden het einde van de Moderne Devotie in institutionele vorm. Maar toch: het belang van een persoonlijk gebedsleven, een eigen verantwoordelijkheid van leken, de bevordering van de geletterdheid in de landstaal en het belang van boeken en goed onderwijs zijn belangrijke aspecten van het christendom geworden die de protestanten niet hebben hoeven uitvinden, omdat die dankzij de Moderne Devotie in onze gebieden al aanwezig waren.