Het feest van de Opdracht van Christus in de Tempel wordt op 2 februari gevierd, veertig dagen na Kerstmis. Aan het begin van de mis van die dag vindt een processie met gezegende kaarsen plaats. Een populaire naam voor dit feest is Maria Lichtmis.

Christus als Licht

Maria Lichtmis is, anders dan de naam doet vermoeden, in eerste instantie een Christus-feest en vervolgens een Maria-feest. Het centrale thema is de openbaring van Christus als 'het Licht dat voor alle volkeren straalt'. Maria, de moeder van Jezus, is de draagster van dit goddelijke licht. Omdat de lichtprocessie tijdens de mis van die dag als een huldeblijk aan de Moeder Gods werd beschouwd, heeft het feest van 2 februari in het Nederlandse taalgebied de naam Maria Lichtmis gekregen.



Veertig dagen na Kerstmis

Maria Lichtmis herinnert de gelovigen aan het verhaal van de Opdracht des Heren zoals dat door de evangelist Lucas werd opgetekend. In het tweede hoofdstuk van zijn evangelie staat dat Jezus veertig dagen na zijn geboorte in de Tempel van Jeruzalem aan God werd opgedragen. Dat is de reden dat Maria Lichtmis op 2 februari gevierd wordt: veertig dagen na Kerstmis.

Rituele reiniging moeder

Zoals iedere joods jongetje moest Jezus volgens de Tora aan God worden toegewijd. Dit gebruik ging gepaard met de rituele reiniging van de moeder. Volgens de Mozaïsche wetten was een vrouw die gebaard had, cultisch onrein omdat zij met bloed in aanraking was gekomen. In Levitus 12,6 staat: Wanneer, na de geboorte van een zoon of dochter, de dag van haar reiniging is aangebroken, moet zij de priester bij de ingang van de tent van samenkomst een lam van nog geen jaar als brandoffer aanbieden, en een duif en een tortel als zondeoffer.

Simeon

In het tweede hoofdstuk van Lucas staat hoe Maria en Jozef in de tempel een zekere Simeon aantroffen. Deze 'vrome en rechtvaardige man' had een openbaring van God ontvangen waarin hem beloofd werd dat hij niet zou sterven voordat hij met eigen ogen de Messias zou hebben gezien. Toen hij de veertig dagen oude Jezus zag, besefte Simeon dat de aan hem gedane belofte werkelijkheid was geworden. Lucas laat hem vervolgens een lied zingen dat in de christelijke liturgie een voorname rol is gaan spelen (in de Latijnse liturgie bekend onder de naam Nunc dimittis):

Laat nu Heer, volgens uw woord

Uw dienaar in vrede heengaan.

Mijn ogen hebben uw heil aanschouwd

Dat Gij hebt bereid voor de volken.

Het licht dat voor alle heidenen straalt,

De glorie van Israël uw volk.

Maria's ziel met zwaard doorboord

Nadat Simeon dit lied gezongen heeft, zo vertelt Lucas, zegende hij Jezus en Maria. Tot Maria zei hij: “Deze jongen zal velen in Israël ten val brengen of laten opstaan. Hij zal een omstreden teken zijn. Ook door uw ziel zal een zwaard gaan – en zo zal onthuld worden wat er in veler harten omgaat”.

Profetes Hanna

Maria en Jozef treffen in Jeruzalem ook de profetes Hanna aan, een 84-jarige weduwe uit de Israëlische stam van Aser. 'Ze was altijd in de tempel en diende God dag en nacht met vasten en bidden', schrijft Lucas. Ook Hanna herkent in Jezus de langverwachte Redder van Israël.

4e eeuw Jeruzalem

Maria Lichtmis behoort tot de oudste christelijke feesten. Uit de beroemde reisverslagen van de welgestelde pelgrim Egeria van Bordeaux (4e eeuw) weten we dat de Kerk van Jeruzalem het feest vierde op 14 februari. Op deze dag werd een plechtige processie naar de Verrijzenisbasiliek van Constantijn de Grote gehouden. Het feest had in Jeruzalem geen naam, maar werd aangeduid als de veertigste dag na Epifanie. Dat is overigens het bewijs dat in de oorspronkelijke viering van Epifanie ook de geboorte van Christus werd herdacht.

Justinianus I

Vanuit Jeruzalem verspreidde het feest zich over de gehele Kerk. Na de invoering van Kerstmis werd het feest geleidelijk aan verplaatst naar 2 februari. In het Oost-Romeinse Rijk werd het feest in de 6e eeuw ingevoerd. Keizer Justinianus I schreef het feest in 542 voor uit dankbaarheid dat de pestepidemie van Constantinopel was opgehouden.

Verschillende namen

Iedere traditie heeft haar eigen naam aan het feest gegeven. In de Griekse traditie werd het Hypapante tou Kyriou ('Ontmoeting des Heren') genoemd: de ontmoeting die de Heilige Familie had met Simeon en Hanna. De Armeniërs noemen het 'Intrede van de Zoon van God in de Tempel'. In het 7e-eeuwse sacramentenboek Gelasianum heette het: Purificatio Beatae Mariae Virginis ('Reiniging van de Heilige Maagd Maria'), een naam die in de Tridentijnse ritus gehandhaafd bleef. In het Nederlandse taalgebied werd Maria Lichtmis ook wel Maria Zuivering genoemd.

Liturgische herbronning

Het feest werd in de kerk van het Westen geleidelijk aan ingevoerd. Daar ontwikkelde het feest zich tot een Maria-feest. Pas door de liturgische herbronning van het Tweede Vaticaans Concilie is Maria Lichtmis in eerste instantie een Christus-feest geworden en pas in tweede instantie een Maria-feest.

Lichtprocessie

In de huidige orde van dienst van de Romeinse liturgie begint de mis met de zegening van kaarsen en een plechtige lichtprocessie. Deze staat symbool voor de intrede van Christus, het Licht der Wereld, in de Tempel van Jeruzalem. In vroegere tijden werd de kaarsenprocessie door het volk beleefd als een lichthulde aan Maria. Tijdens de processie klinkt de Lofzang van Simeon, het Nunc dimittis.