Een personele prelatuur is een kerkelijke organisatiestructuur met een specifieke pastorale taak. Een prelatuur is niet, zoals een bisdom, gebonden aan een bepaald gebied en in die zin vergelijkbaar met militaire ordinariaten. Aan het hoofd staat een door de paus benoemde prelaat die bisschop kan zijn. Een prelatuur bestaat uit een presbyterium van seculiere priesters en uit lekengelovigen, mannen en vrouwen. 

Tweede Vaticaans Concilie

Een personele prelatuur is een kerkelijke organisatiestructuur met een specifieke pastorale taak binnen de Rooms-katholieke Kerk. Deze juridische figuur is in het kerkelijk recht van de katholieke Kerk opgenomen door het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Het conciliair decreet Presbyterorum ordinis (7-12-1965, nr. 10) heeft bepaald dat voor “het bevorderen van bijzondere pastorale taken ten bate van verschillende sociale groeperingen in bepaalde regio's of landen, of zelfs over de hele wereld” er onder meer “bijzondere bisdommen of personele prelaturen” gesticht zouden kunnen worden.

Codex

In het kerkelijk wetboek Codex Iuris Canonici (CIC) van 1983 betreffen de canones 294 tot en met 297 de personele prelaturen. Deze nieuwe juridische structuur, die gekenmerkt wordt door een grote flexibiliteit, moet bijdragen aan de verbreiding van de christelijke boodschap en het christelijk leven: zo kan de organisatie van de Kerk meer beantwoorden aan de eisen van de tijd.

Non-territoriaal

De meeste kerkelijke jurisdicties zijn territoriaal; de plaatselijke gebondenheid van de gelovigen is de basis van de kerkelijke organisatie. Het typerende voorbeeld is het bisdom. De jurisdictie waaronder de gelovigen vallen hoeft echter niet altijd gebaseerd te zijn op het gebied waar zij wonen. Zij kunnen ook vallen onder een jurisdictie op basis van beroep, ritus, immigrantenstatus, overeenkomst e.d. Dit geldt bijvoorbeeld voor militaire ordinariaten en personele prelaturen.

Prelaat

Aan het hoofd van personele prelaturen staat een door de paus benoemde prelaat die bisschop kan zijn. Hij oefent de bestuursmacht uit over de prelatuur. De prelatuur bestaat verder uit een presbyterium van seculiere priesters en uit lekengelovigen, mannen en vrouwen.

Hiërarchische structuur

De personele prelaturen maken deel uit van de hiërarchische inrichting van de Kerk, dat wil zeggen, ze zijn een van de manieren waarop de Kerk zich heeft georganiseerd om de opdracht die Christus haar gaf te verwezenlijken. Seculiere priesters en diakens worden in een prelatuur geïncardineerd (CIC, c. 294).

Leken

Leken verbinden zich aan een prelatuur door middel van een overeenkomst (CIC, c. 296). Deze verbintenis heet incorporatie. Toch blijven zij behoren bij de lokale kerk of het diocees waar ze wonen. Johannes Paulus II zei over de rol van een leek in een prelatuur: "Vooreerst wil ik benadrukken dat het behoren van de lekengelovigen tot zowel de eigen particuliere kerk als tot de prelatuur waarin zij geïncorporeerd zijn, de bijzondere taak van de prelatuur laat samenvloeien met de evangelisatie-inzet van iedere particuliere kerk, zoals dat voorzien was door het Tweede Vaticaans Concilie bij de instelling van de personele prelaturen" (Toespraak van paus Johannes Paulus II tijdens de studiedagen over Novo Millennio Ineunte. 14-17 maart 2001).

Autonomie

Net zoals de bisdommen, territoriale prelaturen, vicariaten en militaire ordinariaten heeft een prelatuur haar eigen autonomie en gewone jurisdictie om haar taak uit te voeren ten dienste van de Kerk. Daarom valt zij direct onder de paus, middels de Congregatie voor de Bisschoppen. Het gezag van de prelaat strekt zich uit tot alles wat de specifieke missie van de prelatuur betreft

Eigen statuten

De personele prelaturen verschillen in hun organisatievorm en juridische kenmerken duidelijk van orden en congregaties, lekenbewegingen en lekenverenigingen. Volgens canoniek recht wordt iedere personele prelatuur geregeld door het algemeen recht van de Kerk zowel als door de eigen statuten.

Opus Dei

Het Opus Dei, opgericht door paus Johannes Paulus II bij de apostolische constitutie Ut sit op 28 november 1982, is een prelatuur van de Rooms-katholieke Kerk. Vóór de oprichting als personele prelatuur was het Opus Dei goedgekeurd als seculier instituut. Bij het oprichten van het Opus Dei als personele prelatuur heeft Johannes Paulus II het Opus Dei erkend als een geheel van seculiere priesters en gewone gelovigen, die op internationaal niveau een juridische eenheid vormen van geest, vorming en bestuur, maar die, net zoals de andere gelovigen, de bisschoppen volgen in alles wat betreft de gewone pastorale zorg van de plaatselijke bisschop jegens alle andere leken van zijn bisdom.