Prosternaties zijn handelingen waarbij men zich plat ter aarde werpt of een diepe buiging maakt met de knieën op de grond. Wie zich als godsdienstig mens prosterneert doet dit als teken van aanbidding van of overgave aan God.

Lexicografische betekenis

De letterlijke betekenis van het Nederlandse woord prosternatie is volgens Van Dale 'teraardewerping' en 'kniebuiging'; de overdrachtelijke betekenis is 'onderdanige verering'. Het komt van het Franse woord prosternation. Het werkwoord dat bij 'prosternatie' hoort is wederkerig en luidt 'zich prosterneren'. Van Dale geeft als letterlijke betekenis: 'voor iemand knielen' en 'een voetval doen'; en als overdrachtelijke: 'zich verootmoedigen'.

Etymologie

Het Franse werkwoord prosterner is ontleend aan het Latijns prosternere, dat is samengesteld uit pro ('vooruit') en sternere ('op de grond uitspreiden', 'neerleggen', 'plaveien'). Sternere wordt vervoegd als sterno, stravi en stratum. Zo is 'geplaveide weg' in het Latijn: via strata (waar ons woord 'straat' van is afgeleid). 

Religieus

Een prosternatie is vooral een religieus verschijnsel. Deze lichamelijke handeling duidt op de aanbidding van God of de verootmoediging ten opzichte van een religieuze autoriteit. Wie zich heeft geprosterneerd ligt meestal languit op de grond. Waar men de armen en handen laat hangt af van de religieuze traditie die de prosternatie voorschrijft.

Katholicisme

In het rooms-katholicisme maken prosternaties soms deel uit van de officiële liturgie. Zo prosterneren wijdelingen zich tijdens de litanie van alle heiligen, voorafgaand aan hun wijding. Ook prosterneren celebranten zich aan het begin van de Goede-Vrijdagliturgie. De Benedictinessen van de Altijddurende Aanbidding prosterneren zich op gezette tijden voor het uitgestelde Allerheiligste Sacrament. Bij al deze prosternaties laat men het voorhoofd rusten op de bovenkant van de handen. Er bestaan ook devotionele prosternaties waarbij men zich plat ter aarde werpt en de vorm van een kruis aanneemt.

Islam

In de islam maken prosternaties deel uit van het rituele gebed, de salaat. Moslims noemen de voorgeschreven prosternatie sudjud. Het lichaam wordt niet geheel op de grond uitgestrekt. De gelovige raakt de grond met de handpalmen, de knieën, de voeten, de neus en het voorhoofd. De sudjud is een teken van totale overgave aan Allah.

Boeddhisme

In de diverse stromingen van het boeddhisme is de prosternatie een middel om eer te bewijzen aan de Drie Juwelen: de Boeddha, de Dharma (Boeddha's leer) en de Sangha (de gemeenschap van Dharma-beoefenaars). Bij de volle prosternatie werpen boeddhisten zich plat ter aarde met de armen vooruitgestoken. Zij blijven niet liggen, maar staan meteen weer op voor de volgende prosternatie. In het Tibetaanse boeddhisme prosterneren pelgrims zich tijdens hun bedevaart voortdurend. Zij hopen daarmee een gunstige wedergeboorte te bewerken.