Een retabel is een versierde opbouw achter een altaar, gewoonlijk met de altaartafel verbonden.

'Keerzijdetafel'

Een retabel is een versierde opbouw, doorgaans aan de achterzijde van een Altaar geplaatst. De Latijnse naam retrotabulum betekent letterlijk: 'keerzijdetafel'. Een retabel wordt ook wel een Altaarstuk genoemd.

Kast met versieringen

Aanvankelijk, in de 11e en 12e eeuw diende het retabel als bewaarkast voor een Relikwie. Het retabel werd met afzonderlijke beelden, met gesneden groepen of met schilderwerk versierd. De versieringen werden in de loop der eeuwen zeker zo belangrijk als de oorspronkelijke opbergfunctie van het retabel.

Vleugelaltaar

Vaak werd een retabel voorzien van vleugeldeuren met prachtige beschilderingen aan de binnenzijde. De deuren bleven gedurende de weekdagen gesloten, en werden alleen bij de Eucharistie op zondag en bij feest- en hoogtijdagen opengezet. De buitenzijden van de deuren waren doorgaans eenvoudig uitgevoerd en minder kleurrijk. Een altaar dat een retabel met vleugeldeuren draagt wordt ook wel 'vleugelaltaar' genoemd.

In onbruik

In de Renaissance en de Barok werden retabels van vele meters hoog geplaatst. Het altaar met zijn opbouw kon niet prachtig genoeg uitgevoerd worden. In de 20e eeuw is het pl

Het lijden als onderwerp

Retabels hadden vaak het Lijden van Christus als onderwerp, vanwege hun verbondenheid met het Altaar als de plaats waar in de Kerk de Eucharistie wordt gevierd.

Lam Gods

Een van de bekendste middeleeuwse retabels is De aanbidding van het Lam Gods (zie hieronder). Het is een veelluik, dat is geschilderd door de Vlaamse gebroeders Hubert en Jan van Eyck en in 1432 werd voltooid. Dit Lam Gods bevindt zich thans in de Vijd-kapel van de Sint-Baafskathedraal in Gent