Mgr. Herman Schaepman (1844-1903) was een Nederlands staatsman, priester en dichter. Hij was in Nederland de eerste rk-geestelijke die parlementariër werd. Door hem kreeg de achtergestelde katholieke bevolkingsgroep politieke macht. Mede daarom wordt Schaepman gezien als grondlegger van de Nederlandse katholieke partijpolitiek en de christendemocratie.
Priester
Hermanus Johannes Aloysius Schaepman werd geboren in 1844 in het Twentse Tubbergen. Zijn vader was er burgemeester. Herman was de oudste van zeven en ging naar het seminarie. Op zijn 23-jarige leeftijd werd hij priester gewijd. Twee jaar later promoveerde hij in Rome tot doctor in de theologie. In 1870 woonde hij daar, als secretaris van de bisschop van Haarlem, het Eerste Vaticaans Concilie bij. Daarvan deed hij voor het dagblad De Tijd verslag in zijn Romeinse reisbrieven.
Parlementariër
Schaepman werd in 1874 hoogleraar kerkgeschiedenis aan het grootseminarie Rijsenburg in Driebergen. In 1880 trad hij namens de katholieke kiesverenigingen toe tot de Tweede Kamer, waarvan hij tot aan 1902 lid zou blijven. Schaepman was de eerste priester die volksvertegenwoordiger werd.
Tegen het ultramontanisme
Schaepman leefde in een tijd waarin het zogenoemde Ultramontanisme heel sterk was. Dat was een stroming waarvan de aanhangers het gezag van de paus zo belangrijk vonden dat ze zich nauwelijks Nederlander voelden. Ze bleven liever geïsoleerd en achtergesteld dan dat ze samen met anderen aan de opbouw van een land wilden werken. Schaepman pleitte daarentegen voor een meer open katholicisme, maar werd daarin door zijn eigen bange achterban niet altijd begrepen. Hij vond dat katholieke Nederlanders zich ook met hun vaderland moesten bezighouden en zich samen met andersdenkenden moesten inzetten voor het algemeen belang.
Sociale politiek
Tegen die achtergrond maakte Schaepman zich met succes sterk voor de algemene militaire dienstplicht, de vrijheid van onderwijs, de leerplicht en uitbreiding van het kiesrecht. Ook maakte hij zich sterk voor goede sociale voorzieningen, zoals fatsoenlijke leef- en werkomstandigheden van de arbeidersklasse. In deze kwestie werd hij geïnspireerd door Rerum novarum (1891), de vooruitstrevende encycliek van paus Leo XIII. In dit belangrijke document werd de Katholieke Sociale Leer geformuleerd als antwoord op het opkomend marxisme.
Confessioneel kabinet
Schaepman bereidde ook de zogenoemde 'rechtse coalitie' voor: samenwerking met andere christelijke politici om de hegemonie van de liberalen te doorbreken. En daarin slaagde hij want er kwam een confessioneel kabinet met de grote gereformeerde voorman Abraham Kuyper als premier. Schaepman bleef liever in de Tweede Kamer. Daar oogstte Schaepman bewondering om zijn redenaarstalent, maar hij bleef zich miskend voelen omdat zijn veranderingsgezindheid als bedreigend werd ervaren.
Hun tijd vooruit
Net als Abraham Kuyper, de oprichter van 's lands eerste politieke partij ARP, was Schaepman zijn tijd vooruit. Waar anderen nog moesten wennen aan de parlementaire democratie en liever het isolement opzochten, werkten beide confessionele staatslieden gezamenlijk aan de opbouw van een modern Nederland.
RKSP
Zijn politieke inzichten formuleerde Schaepman in 1883 in het werk Eene katholieke partij. Proeve van een program. Veel van de daarin geformuleerde uitgangspunten zouden terugkomen in hert partijprogramma van de in 1926 opgerichte Roomsch-Katholieke Staatspartij, de voorloper van de KVP.
Dichter
Herman Schaepman was een veelzijdig mens. Zo kon hij uitstekend zingen en dichten. Beroemd werd zijn hymne die hij in 1871 voor paus Pius IX schreef. Generaties katholieken konden het meezingen: Aan u, O koning der eeuwen.
Dood
Zoals het vaker gaat met grote geesten kreeg Schaepman pas laat de erkenning die hij verdiende. In 1901 werd hij benoemd tot huisprelaat van de paus en mocht hij de titel Monseigneur dragen. De priester/dichter stierf in 1903 in Rome nadat hij daar op doktersadvies in 1902 was gaan wonen. Abraham Kuyper stuurde een condoleancetelegram naar Rome: Quis non fleret? ('Wie zou niet wenen?'). Schaepmans graf bevindt zich op het Campo Santo Teutonico in Vaticaanstad.