‘Stille Nacht’ is een traditioneel, oorspronkelijk Duitstalig, kerstlied. Het lied werd in 1816 geschreven door de Oostenrijkse priester Joseph Mohr (1792-1848), die op dat moment priester was in het kleine bergdorp Mariapfarr. De Oostenrijkse componist Franz Gruber (1787-1863) schreef de melodie. Het lied werd in meer dan veertig talen vertaald en geldt in veel landen als het bekendste, soms zelfs populairste, kerstlied.
Knagende muis
De tekst van het lied werd in 1816 geschreven door Joseph Mohr en werd pas in 1818 voor het eerst uitgevoerd. Mohr, inmiddels pastoor van de Sint-Nicolaasparochie in Oberndorf, zag zich op op kerstavond geconfronteerd met een niet werkend orgel. Vermoedelijk had een muis zich door een van de blaasbalgen heen geknaagd. Mohr vroeg aan Gruber, die organist van de kerk was, of hij een melodie kon maken voor gitaarbegeleiding, opdat er in de kerstnachtmis toch enige kerstsfeer zou ontstaan.
Wereldwijd
Het lied werd diezelfde nacht gezongen door beide mannen met een klein kinderkoor. Enige tijd bleef het lied alleen in Oberndorf bekend. In 1825 kreeg het dankzij orgelbouwer Karl Mauracher bredere verspreiding. Hij nam de partituur van het lied mee, na een bezoek aan Oberndorf waarna Stille Nacht op het repertoire van verschillende Oostenrijkse kerkkoren. Via een van die koren kwam het lied al rond 1840 in de Verenigde Staten terecht. Vandaar uit volgde het wereldwijde succes van het lied.
Lang speurwerk
Er is lang veel onduidelijkheid geweest over de oorsprong van Stille Nacht. Lang werd gedacht dat de Oostenrijkse componist Michael Haydn het lied had geschreven. Pas na lang speurwerk werd eind jaren tachtig van de vorige eeuw het definitieve bewijs geleverd dat Mohr en Gruber de tekst en de melodie hadden verzonnen.
Overstromingen
In 1913 kwam er ook een einde aan de de Sint-Nicolaaskerk in Oberndorf. Na talloze overstromingen van een nabijgelegen rivier werd het vervallen gebouw afgebroken. In 1937 werd op de ruïnes een kapel gebouwd die naar het beroemde kerstlied is vernoemd. In de glas-in-lood-ramen staan de afbeeldingen van Mohr en Gruber.
Beroemdste kersthit
In het grensplaatsje Oberndorf komen ieder jaar zo'n 150.000 toeristen, die naast de kapel de vele souvenirwinkeltjes en het plaatselijke museum bezoeken. Daarmee is het Stille Nacht, Heilige Nacht, de beroemdste kersthit aller tijden, al jarenlang de grootste bron van inkomsten voor de inwoners van Oberndorf.
Katholiek en protestant
In Nederland is het lied zowel onder katholieken als protestanten populair, zij het dat er wel significante tekstverschillen zijn. De protestantse versie ('leer m' U danken daarvoor'), geldt meer dan de katholieke vertaling als de Nederlandse standaardversie van het lied.
Oorspronkelijke Duitse tekst
Stille Nacht! Heilige Nacht!
Alles schläft, einsam wacht
Nur das traute hoch heilige Paar.
"Holder Knab' im lockigen Haar,
Schlaf in himmlischer Ruh',
Schlaf in himmlischer Ruh!"
Stille Nacht! Heilige Nacht!
Gottes Sohn, o, wie lacht
Lieb' aus deinem göttlichen Mund,
Da uns schlägt die rettende Stund',
Christ, in deiner Geburt,
Christ, in deiner Geburt!
Stille Nacht! Heilige Nacht!
Die der Welt Heil gebracht;
Aus des Himmels goldenen Höhn,
Uns der Gnade Fülle läßt sehn:
Jesum in Menschengestalt,
Jesum in Menschengestalt.
Katholieke versie
Stille nacht, heilige nacht,
Alles slaapt, sluimert zacht.
Eenzaam waakt het hoogheilige paar,
Lieflijk Kindje met goud in het haar,
Sluimert in hemelse rust
Sluimert in hemelse rust.
Stille nacht, heilige nacht
Zoon van God, liefde lacht
Vriend'lijk om Uwe Godd'lijke mond,
Nu ons slaat de reddende stond,
Jezus van Uwe geboort',
Jezus van Uwe geboort'.
Stille nacht, heilige nacht,
Herders zien 't eerst Uw pracht;
Door der eng'len alleluja
Galmt het luide van verre en na:
Jezus de redder ligt daar,
Jezus de redder ligt daar.
Protestantse versie
Stille Nacht, Heilige Nacht.
Davids Zoon, lang verwacht,
die miljoenen eens zaligen zal
wordt geboren in Bethlehems stal.
Hij, der schepselen Heer
Hij, der schepselen Heer.
Hulploos kind, heilig kind,
dat zo trouw zondaars mint.
Ook voor mij hebt G'U rijkdom ontzegd,
wordt G'op stro en in doeken gelegd.
Leer m'U danken daarvoor
Leer m'U danken daarvoor.
Stille Nacht, Heilige Nacht,
Vreed' en heil wordt gebracht,
aan een wereld, verloren in schuld.
Gods belofte wordt heerlijk vervuld.
Amen! Gode zij eer
Amen! Gode zij eer.