Het 'Te Deum' is een liturgische hymne ter verheerlijking van de Heilige Drievuldigheid. De benaming verwijst naar de eerste twee woorden van de Latijnse tekst 'Te Deum Laudamus' ('Wij prijzen U, o God'). De lofzang werd al in de 6de eeuw in het kerkelijke getijdenboek opgenomen en dateert wellicht uit de 4de of 5de eeuw.
Opbouw
De hymne is opgebouw uit drie delen:
1. Lofprijzing van Gods majesteit
2. Aanroeping van Christus
3. Smeekbede om ontferming.
- Het eerste deel is een christelijke stilering van de oudtestamentische verheerlijking van Jahweh. De woorden zijn gericht tot God de Vader. Het kerngedeelte is ontleend aan het zesde hoofdstuk van het boek Jesaja. De laatste drie strofen vormen een lofprijzing van de Drievuldigheid: Vader, Zoon en Geest.
- Het tweede deel bestaat uit een litanie van Christusbelijdenissen en beden om hemelse bijstand.
- Het derde deel is gericht tot de Heer (Domine), maar niet expliciet tot een van de drie Goddelijke Personen. Het bestaat uit smeekbeden om ontferming. De eerste vier strofen van dit deel zijn ontleend aan de verzen 8 en 9 van Psalm 28.
Ambrosiaanse lofzang
Het Te Deum wordt soms ook 'Ambrosiaanse lofzang' genoemd, omdat hij werd toegeschreven aan de heilige Ambrosius (+ 397). Volgens een legende zou hij de hymne hebben gezongen bij de doop van Augustinus. Tegenwoordig wordt de heilige bisschop Nicetas van Remesiana (+ 414) aangewezen als auteur van beide eerste delen.
Officie
De heilige Benedictus van Nursia (+ 547) bepaalde dat het Te Deum op zondagen moest worden gezongen aan het einde van de Metten (nachtwake) van het Officie. Ook in het huidige Getijdengebed wordt het Te Deum gebeden aan het einde van de metten op zon- en feestdagen. Verder is het in de katholieke eredienst een gebruik om het Te Deum na een processie te zingen. In de Anglicaanse kerk is de Engelse vertaling van het Te Deum opgenomen in het Common Book of Prayer.
Andere gelegenheden
Het Te Deum wordt ook gezongen bij belangrijke gebeurtenissen of bijzondere herdenkingen. Zo vormt het nog steeds de start van de nationale feestdag van België op 21 juli. Bij de bevrijding van Parijs in 1944 gaf generaal De Gaulle het bevel het Te Deum te laten zingen in de Notre Dame.
Componisten
Meestal wordt het Te Deum in het gregoriaans gezongen. Veel klassieke componisten hebben de Latijnse tekst op hun eigen muziek gezet, bijvoorbeeld Haydn, Berlioz, Bruckner, Verdi en Charpentier. Van het Te Deum van Charpentier is het instrumentale intro gebruikt als de Eurovisie-tune. De Engelse vertaling (We praise Thee, O God) werd getoonzet door o.a. Purcell en Händel.
Latijnse tekst
Te Deum laudamus
Te Dominum confitemur.
Te æternum Patrem
omnis terra veneratur.
Tibi omnes angeli,
tibi cæli: et universæ Potestates,
Tibi Cherubim et Seraphim incessabili voce proclamant:
Sanctus, Sanctus, Sanctus:
Sanctus Dominus Deus Sabaoth.
Pleni sunt cæli et terra
majestatis gloriæ tuæ.
Te gloriosus Apostolorum chorus,
Te Prophetarum laudabilis numerus
Te Martyrum candidatus laudat exercitus.
Te per orbem terrarum
sancta confitetur Ecclesia.
Patrem immensæ majestatis:
Venerandum tuum, verum,
et unicum Filium.
Sanctum quoque Paraclitum Spiritum.
Tu Rex gloriæ, Christe, tu Patris
sempiternus es Filius.
Tu ad liberandum
suscepturus hominem,
non horruisti Virginis uterum.
Tu devicto mortis aculeo,
aperuisti credentibus
regna cælorum.
Tu ad dexteram Dei sedes,
in gloria Patris.
Judex crederis, esse venturus.
Te ergo quæsumus, tuis famulis subveni,
quos pretioso sanguine redemisti.
Aeterna fac
cum Sanctis tuis in gloria numerari.
Salvum fac populum tuum Domine,
et benedic hereditati tuæ.
Et rege eos, et extolle illos,
et extolle illos usque in æternum.
Per singulos dies, benedicimus te,
et laudamus nomen tuum in saeculum et in sæculum sæculi.
Dignare Domine die isto sine peccato nos custodire.
Miserere nostri Domine, miserere nostri.
Fiat misericordia tua Domine super nos,
quem admodum speravimus in te.
In te Domine speravi
non confundar in æternum.
Nederlandse vertaling
U, God, loven wij.
U, Heer, prijzen wij.
u, eeuwige Vader,
eert heel de aarde.
Tot U roepen alle engelen,
tot U de hemelen en alle machten.
Tot U roepen Cherubijnen en Serafijnen,
die zonder ophouden zingen:
Heilig, heilig, heilig de Heer,
de God der hemelse machten.
Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid.
U looft het roemvol koor der apostelen,
U het lofwaardig getal der profeten.
U looft de blanke stoet der martelaren,
U prijst de heilige kerk over heel de aarde:
U, Vader, onmetelijk in majesteit,
U, eniggeboren Zoon, waarachtig en hoog verheven,
U, Heilige Geest, de Vertrooster.
Gij, Christus, Koning der glorie,
Gij zijt de enige Zoon van de Vader.
Gij, die om de mens verlossing te brengen,
geen vrees hebt gehad voor de schoot van de Maagd.
Gij, die de prikkel van de dood hebt overwonnen
en voor de gelovigen het hemels rijk hebt geopend.
Gij zit aan Gods rechterhand in de glorie van de Vader,
Gij zult als rechter komen, zoals wij geloven.
U dan smeken wij; kom u dienaars te hulp,
die Gij door uw Kostbaar Bloed hebt gered.
Laat ons geteld worden onder uw heiligen
in de eeuwige heerlijkheid.
Red, Heer, uw volk en zegen uw erfdeel,
hoed hen en draag hen voor immer.
U willen wij prijzen, ieder dag,
uw naam verheerlijken voor altijd.
Wees genadig, Heer,
spaar ons deze dag voor de zonde.
Ontferm u over ons, Heer,
ontferm u over ons.
Laat uw barmhartigheid neerdalen over ons,
zoals ons vertrouwen uitgaat naar U.
Op U, Heer, is onze hoop gevestigd,
beschaam ons niet in eeuwigheid.
Anglicaanse tekst:
We praise Thee, O God: we acknowledge Thee to be the Lord.
All the earth doth worship thee: the Father everlasting.
To Thee all Angels cry aloud: the Heavens, and all the Powers therein.
To Thee Cherubin and Seraphin: continually do cry,
Holy, Holy, Holy: Lord God of Sabaoth;
Heaven and earth are full of the Majesty: of thy glory.
The glorious company of the Apostles: praise Thee.
The goodly fellowship of the Prophets: praise Thee.
The noble army of Martyrs: praise Thee.
The holy Church throughout all the world: doth acknowledge Thee;
The Father: of an infinite Majesty;
Thine honourable, true: and only Son;
Also the Holy Ghost: the Comforter.
Thou art the King of Glory: O Christ.
Thou art the everlasting Son: of the Father.
When thou tookest upon Thee to deliver man:
Thou didst not abhor the Virgin's womb.
When Thou hadst overcome the sharpness of death:
Thou didst open the Kingdom of Heaven to all believers.
Thou sittest at the right hand of God: in the glory of the Father.
We believe that Thou shalt come: to be our Judge.
We therefore pray Thee, help thy servants:
whom Thou hast redeemed with thy precious blood.
Make them to be numbered with thy Saints: in glory everlasting.
O Lord, save thy people: and bless thine heritage.
Govern them: and lift them up for ever.
Day by day : we magnify Thee;
And we worship thy Name: ever world without end.
Vouchsafe, O Lord: to keep us this day without sin.
O Lord, have mercy upon us : have mercy upon us.
O Lord, let thy mercy lighten upon us : as our trust is in Thee.
O Lord, in thee have I trusted: let me never be confounded.