The Da Vinci Code is een misdaadroman uit 2003 van de Amerikaanse auteur Dan Brown. In het boek ontwerpt de auteur, aan de hand van motieven uit de vroege christelijke geschiedenis, apocriefe evangeliën, de kunstgeschiedenis en de esoterie een alternatieve ontstaansgeschiedenis van het christendom en de Rooms-Katholieke Kerk. Het Vaticaan verwerpt Browns boek als misleidende en blasfemisch fictie. Het boek werd verfilmd door de Amerikaanse regisseur Ron Howard en ging in mei 2006 in première.

Bestseller

The Da Vinci Code werd geschreven door de Amerikaanse auteur Dan Brown. De thriller werd in de Verenigde Staten in 2003 gepubliceerd door Random House en werd onmiddellijk een bestseller. In Nederland werd het boek uitgegeven door Luitingh-Sijthoff onder de titel De Da Vinci Code. Van het boek zijn wereldwijd meer dan 40 miljoen exemplaren over de toonbank gegaan. In ons land zijn sinds de verschijning van de Nederlandse vertaling in 2004 meer dan een miljoen exemplaren verkocht. De Da Vinci Code betekende de doorbraak van de auteur, die daarvoor al drie boeken had geschreven waaronder Angels & Demons, dat in Nederland onder de titel Het Bernini Mysterie is uitgebracht.

Faction

De Da Vinci Code behoort tot het genre van de faction. Daarin treedt een wisselwerking op tussen facts en fiction: een fictief verhaal (fiction) speelt zich af tegen de achtergrond van historische feiten (facts); tegelijkertijd functioneert de fictie als duiding van de geschiedenis. Dan Brown schetst door zijn gefingeerde verhaal een alternatieve ontstaansgeschiedenis van het christendom. Het komt erop neer dat de Katholieke Kerk de eigenlijke boodschap van Jezus heeft vervalst. De Kerk wordt voorgesteld als een mannelijk machtsblok dat de aanbidding van het Vrouwelijk Goddelijke eeuwenlang heeft weten te onderdrukken. 

Moord

Hoofdpersoon in De Da Vinci Code is Robert Langdon, hoogleraar religieuze symboliek aan de Universiteit van Harvard. Samen met politiecryptologe Sophie Neveu moet hij de moord op Jacques Saunière, conservator van het museum het Louvre in Parijs, oplossen. Langdon en Neveau ontdekken dat Jezus en Maria Magdalena getrouwd waren. Het kind dat ze samen hadden legde de grondslag van het koningsgeslacht der Merovingers. Bij de ontraadseling van het mysterie, raken Langdon en Neveu verstrikt in een strijd tussen de Priorij van Sion, een geheim genootschap dat de waarheid van de Heilige Graal bewaart, en de katholieke sekte Opus Dei. In opdracht van het Vaticaan moet het Opus Dei de geheime documenten die de waarheid bevatten, vernietigen.

De 'echte' geschiedenis

In De Da Vinci Code leren de hoofdpersonen de 'ware' geschiedenis van het christendom kennen. Dan Brown 'onthult' onder meer de volgende 'feiten':

• Er is niet één God, maar er zijn er twee: een mannelijke en een vrouwelijke. Deze 'waarheid' wordt door Leonardo da Vinci verkondigd in de naam Mona Lisa, een anagram van Amon en l'Isa: de Egyptische god en godin van de vruchtbaarheid Amon en Isis. In de oude semitische wereld werden zij aanbeden als de vadergod Jahweh en de moedergodin Asherah.
• Jezus was niet celibatair, zoals de Kerk verkondigt, maar getrouwd met Maria Magdalena. Het kind uit dit huwelijk vormt de grondslag voor het koninklijke geslacht van de Merovingers. Dit nageslacht van Jezus en Maria wordt sinds de Middeleeuwen beschermd door de Priorij van Sion en de Orde van de Tempeliers.
• De Heilige Graal, waarvan traditioneel wordt aangenomen dat het de kelk is die Jezus aan zijn leerlingen voorhield tijdens het Laatste Avondmaal, verwijst eigenlijk naar de koninklijke bloedlijn van de Merovingers. San Greal betekent niet 'Heilige Graal', maar 'Koninklijk bloed': Sang (bloed) Real (koninklijk).
• Tijdens het concilie van Nicae in 325 na Christus werd onder invloed van de Romeinse keizer Constantijn de Grote, de menselijke status van Jezus verdonkeremaand ten gunste van zijn goddelijke status.
• Tijdens het concilie werd, mede onder invloed van Constantijn, tevens besloten dat vanaf dat moment alleen de evangeliën van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes opgenomen zouden worden in het Nieuwe Testament. De getuigenissen die de menselijke status van Jezus benadrukten, waaronder de gnostische evangeliën van Filippus en Maria Magdalena, werden verketterd en uit het zicht gehouden.
• Op de beroemde muurschildering Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci zit aan de rechterhand van Jezus niet de apostel Johannes, maar Maria Magdalena. De V en de M die daardoor door beide figuren wordt gevormd duidt op een huwelijksrelatie tussen Jezus en Maria Magdalena.

Onjuist

Dan Brown beweert aan het begin van zijn roman dat het verhaal berust op feiten. Hij beroept zich op zijn website op gedegen archiefonderzoek. Maar onderzoek leert dat veel van Browns 'feiten' speculatieve wetenswaardigheden zijn en wetenschappelijk onbetrouwbaar.

Vaticaan

De Katholieke Kerk heeft grote bezwaren tegen De Da Vinci Code, omdat in het boek het Vaticaan en de organisatie Opus Dei als de grote boosdoeners worden aangewezen. Uit machtsoverwegingen zouden zij samen een pact gesloten hebben om de waarheid over het 'echte' christendom geheim te houden. Het Vaticaan verwerpt Browns theorie als onjuist en blasfemisch.

Maria Magdalena

Hoewel er al eeuwenlang wordt gespeculeerd over een intieme relatie tussen Jezus en Maria Magdalena, bestaat daar geen enkel deugdelijk bewijs voor. Historisch gezien is Maria van Magdala een volgeling van Jezus. De enige betrouwbare bron over haar is het Marcus-evangelie. Daar wordt zij genoemd als de vrouw uit wie Jezus zeven demonen had uitgedreven. Ook voor de andere beweringen van Brown bestaan geen geaccepteerde historische bronnen: het huwelijk tussen Jezus en Maria is negentiende-eeuwse fictie, Maria's komst naar Frankrijk is een negende-eeuwse legende. Er bestaan geen historische bronnen die bewijzen dat Jezus en Maria Magdalena nageslacht hadden.

Zoon van God

Tijdens het Concilie van Nicea (325) werd definitief vastgelegd dat Jezus volledig mens was geweest, maar ook Zoon van God, en dus 'van dezelfde natuur als de Vader'. Deze doctrine is al in de oudste christelijke geschriften en bij de vroegste Kerkvaders te vinden. Tijdens het concilie is de goddelijkheid van Jezus definitief vastgelegd. De opvatting werd door alle aanwezige 200 bisschoppen, op twee na, onderschreven. Van een samenzweringstheorie tussen keizer Constantijn en de vroege kerk is geen sprake.

Authenticiteit

De samenstelling van het Nieuwe Testament werd niet (mede) bepaald door Constantijn. De canon van het Nieuwe Testament was grotendeels al bepaald aan het eind van de tweede eeuw. Zij werd vastgelegd tijdens de concilies van Hippo (393) en Carthago (397). In deze vergaderingen werd de christelijke kerken niet iets nieuws opgelegd, maar er werd officieel bevestigd wat reeds algemeen gebruik was in die kerken. Bij de canonisering werd gekeken naar de authenticiteit van de geschriften: bevatten zij de Leer van de Apostelen? Het kerkelijk leergezag plaatste andere evangeliën niet op de canon, omdat deze werden beschouwd als verdraaiingen van de geopenbaarde waarheid. Met macht had dat dus niets te maken.

Laatste Avondmaal

De meeste kunsthistorici zijn het erover eens dat de figuur aan de rechterhand van Jezus de apostel Johannes is. Deze apostel wordt traditiegetrouw met vrouwelijke trekken afgebeeld. De figuren V die M ontstaan door de houdingen van de twee figuren, hebben volgens kenners van Leonarda da Vinci geen symbolische betekenis, maar zijn bedoeld om dynamiek in het schilderij te brengen.

Opus Dei

Het Opus Dei wordt in De Da Vinci Code beschreven als een mysterieuze, moorddadige sekte. Het Opus Dei maakt deel uit van de Rooms-Katholieke Kerk. Het is een lekengemeenschap met eigen priesters en bisschoppen, die rechtstreeks onder gezag van de paus vallen. De gemeenschap werd in 1928 opgericht door Jozefmaria Escrivá, die in 2002 heilig werd verklaard door paus Johannes Paulus II. Opus Dei, dat 'Werk van God' betekent, werd opgericht ter ondersteuning van plaatselijke parochies, en heeft leden in meer dan zestig landen. Het Opus Dei wordt gewaardeerd door het Vaticaan vanwege haar orthodoxe opvattingen. Het Opus Dei heeft trouwens geen monniken onder zijn leden. Toch wordt het De Da Vinci Code-personage Silas als een moordende Opus-Dei-monnik ten tonele gevoerd.

Onwetenschappelijk

Er bestaan verder talrijke wetenschappelijke bezwaren tegen de thriller. Zo bestaat er geen enkel bewijs dat de Tempeliers na 1307 zouden hebben voortbestaan om de Heilige Graal te beschermen. Het verhaal over de Priorij van Sion is verzonnen door de Fransman Pierre Plantard in 1956; Brown heeft zijn theorie over de Priorij uit het omstreden boek Holy Blood, Holy Grail van Baigent, Leigh en Lincoln uit 1982.

Commotie

De publicatie van De Da Vinci Code ging wereldwijd gepaard met veel commotie. Jaren erna verschijnen er nog artikelen, lezingen, internetsites en studies die De Da Vinci Code proberen te staven of te ontkrachten. Het Opus Dei zag zich genoodzaakt haar website aan te passen, om het geschetste beeld van de organisatie te weerleggen. In verschillende landen gingen katholieken de straat op om te protesteren tegen het boek of de film. De naderende première van de film op 19 mei 2006 leidde opnieuw tot felle reacties. Zo riep de Vaticaanse kardinaal Arinze christenen op juridische stappen te ondernemen om vertoning van de film te verbieden.

Kans

Niet alle katholieke leiders staan louter negatief tegenover het boek. Er ook invloedrijke kerkmensen die menen dat een boycot averechts zal werken; zij beschouwen het boek en de gelijknamige film als een kans beschouwen. Tot deze groep behoort bisschop Punt van het bisdom Haarlem. Op de bisdomsite zei hij: 'Zo'n kans hebben we nog niet gehad. Plotseling staat het evangelie van Jezus wereldwijd midden in de belangstelling en is ineens weer spannend. Als we daar op inhaken door nu met de ware feiten te komen, dan krijgt de evangelisatie vleugels. Uiteindelijk wint de waarheid altijd.' Ook de Belgische bisschoppen beschouwen De Da Vinci Codeals een uitdaging voor de Kerk.