Vastenavond is de aanduiding voor carnaval, het feest dat voorafgaat aan de veertigdaagse vasten voor Pasen, met name gevierd in rooms-katholieke landen en streken. Vermommingen, optochten, de oprichting van een narrenrijk en uitbundige eetfestijnen en drinkgelagen tekenen het feest.
Vastelaovend
De naam 'Vastenavond' verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vooravond van de vastentijd. Het is afkomstig van het Middelnederlandse vastelavent. Volgens een bepaalde etymologische theorie heeft het woord vastel echter niets met vasten te maken; het zou verwant zijn aan het Duitse faseln, dat 'leuteren' en 'zwammen' betekent. In dat geval zou Vastenavond - in Limburgs dialect Vastelaovend en in het Rijnlandse dialect Fastelovend of Fasteleer - de avond zijn voor zwammende dwazen.
Mardi Gras
Vastenavond of Carnaval is in het Franse taalgebied bekend onder de naam Mardi Gras, dat Vette Dinsdag betekent. Oorspronkelijk was het de afsluiting van de Week van de Vette Dagen, beginnend op Jeudi Gras (Vette Donderdag). De week ging vooraf aan de veertig 'magere' dagen, oftewel de Vastentijd. In Frankrijk is het in bepaalde streken traditie om met vette dingen en andere viezigheid naar elkaar te gooien.
New Orleans
Franse kolonisten brachten het Mardi Gras naar Noord-Amerika, waar het vooral in New Orleans (Louisiana, VS) en Québec (Canada) nog steeds het populairste feest van het jaar is. In New Orleans is het Mardi Gras vooral bekend om de grote parades. Op die dag is het de gewoonte om gekleurde kralen naar elkaar toe te werpen. Een ander bizar gebruik bestaat erin dat vrouwen hun borsten laten zien om kralen en andere spulletjes te vergaren.
Rio de Janeiro
Het carnaval van Rio de Janeiro is wereldberoemd. Het wordt grotendeels georganiseerd door de inwoners van de favela?s, de krottenwijken van Rio. Zoals elders in de wereld duurt het feest vier dagen. Het hoogtepunt is de optocht door de Avenida Rio Branco. Deze wordt gezien als een grote competitie tussen de verschillende wijken en sambascholen. Het carnaval in Rio wordt getypeerd door de samba, een gecompliceerd ritme geslagen door drumbands. Naast de muziek, de pracht van de uitdossingen, speelt erotiek een grote rol.
Venetië
In Europa zijn de belangrijkste centra van carnaval: het Rijnland, Duinkerken, Nice en Venetië. In de laatste stad duurt carnaval twaalf dagen. Feestgangers zijn verplicht een masker te dragen. Het Venetiaanse carnaval stond in de hele wereld bekend om zijn erotische uitspattingen. Dat noopte Napoleon Bonaparte, die de stad in 1797 veroverde, ertoe carnaval af te schaffen. Pas in de vorige eeuw kwam het feest weer op.
Rome
In Rome bestond in de Middeleeuwen een rijke carnavalstraditie, maar onder invloed van Sint Filippo Neri (1515-1595) is die nagenoeg verdwenen. Deze 'tweede apostel van Rome' was een priester die zijn zinnen had gezet op de bekering van de Romeinse burgerij. Vanaf 1552 organiseerde hij ieder jaar met carnaval een uitbundige bedevaartsprocessie naar de zeven basilieken van Rome. Zo probeerde hij te concurreren met de Romeinse carnavalspartijen, die hij als zondig beschouwde omdat ze onkuisheid en gulzigheid opriepen. Filippo Neri was vertrouwenspersoon van vier opeenvolgende pausen, die als adellijke heren bepaald niet vies van carnaval waren geweest. De heilige heeft hen ongetwijfeld weten te overtuigen van het gevaar van carnaval voor het zielenheil.