We zijn in het westen, sinds Descartes, geconditioneerd door ons vermogen om te kunnen meten. ‘Meten is weten’ is het credo in de westerse samenleving geworden. Met cijfers kun je vergelijken, rekenen, voorspellen, controleren. Iets dat we niet kunnen meten is iets dat we niet kunnen bevatten, lijkt het. En vanuit die gedachte: als iets niet meetbaar is, is het niet relevant. Maar strookt deze redenatie wel met de werkelijkheid? Zijn we niet doorgeschoten in deze wetenschappelijke benadering van het leven? Zijn er niet veel meer domeinen die ons inzicht verschaffen in wat er om ons heen gebeurt en beperken we ons niet teveel door alleen naar de cijfers en het meetbare te kijken? 

Jan Bor, filosoof en zen-beoefenaar, gaat op onderzoek uit hoe deze ‘meten-is-weten-blik’ ons leven bepaalt en hoe we anders naar de werkelijkheid kunnen kijken.

In vier afleveringen kijkt Jan Bor met wetenschappers, kunstenaars en denkers naar waar het ‘meten is weten’-denken in ons onderwijs (aflevering 1), de gezondheidszorg (aflevering 2), de economie (aflevering 3) en binnen de wetenschap (aflevering 4) toe heeft geleid. Zijn we er inderdaad op vooruit gegaan? En zijn we er wijzer van geworden? En zelfs: gelukkiger?

Filosoof Jan Bor is bekend met zowel de westerse als de oosterse filosofie en biedt ons zo een bredere blik waarin hij ook boeddhistische en andere oosterse ideeën betrekt. Hij ontmoet belangrijke en vernieuwende denkers op het gebied van gezondheidzorg zoals Shigehisa Kuriyama, op het gebied van wetenschap zoals Carlo Rovelli en Trinh Tuan Xuan, op het gebied van economie Paul Wilmott en Arjo Klamer, op het gebied van onderwijs onder ander Paul Verhaeghe en schooldirecteuren die het toetsen hebben losgelaten.

17 september 15.30 uur  – AFLEVERING 1 ONDERWIJS
In het onderwijs wordt al jaren geworsteld met de vraag hoe te vernieuwen en de leerlingen individueler te benaderen. We lijken daarbij niet af te brengen van één van de struikelblokken die bij vernieuwing steeds weer in de weg lijken te staan: toetsen. Toetsen proberen de ontwikkeling van een kind in cijfers te vangen. Maar wat zeggen deze toetsresultaten werkelijk over de ontwikkeling van onze kinderen? Jan Bor’s zoon Olivier heeft een sterke negatieve reactie op toetsen. Vanuit zijn persoonlijke ervaringen daarover zoekt Jan naar de oorsprong van het toetsen, de gevolgen en andere mogelijkheden.

Jan Bor spreekt Bas Hemker, hoofd research bij het CITO instituut die uitlegt wat de achterliggende gedachte is van het toetsen. Maar ook hoe het verkeerd kan worden gebruikt. Op het Hondsrugcollege in Emmen en bij de Ruimte hebben ze het toetsen losgelaten en kijken de leerlingen zelf naar wat hoe en wanneer ze willen toetsen. Werkt het?

24 september 15.30 uur – AFLEVERING 2 ECONOMIE
De cijfers in economie representeren al lang niet meer onze dagelijkse werkelijkheid. Er gaat steeds meer geld om in de financiële markten, terwijl de ongelijkheid toeneemt. Wat is hier aan de hand?

“De staat waarin de economie verkeert, is een gekte waarbij alles in geld moet worden uitgedrukt,” zegt econoom Arjo Klamer. Hij legt uit hoe dit historisch gegroeid is. Hoogleraar financiële markten Arnoud Boot is en een groot voorstander van investeren in bedrijven of economieën die dicht bij ons staan, om de economie weer terug te brengen naar de menselijke maat. In Totnes, Devon, Zuid Engeland is een dorp van 8000 inwoners waar in 2006 de Transition beweging werd geboren, waar de economie het dagelijks leven weer representeert. Jan Bor onderzoekt of we ons kunnen ontworstelen aan de houtgreep die de wiskundigen met hun onbegrijpelijke getallen en formules ons voorspiegelen als economie.

1 oktober 15.30 uur  – AFLEVERING 3 GEZONDHEID
De wens om ons lichaam op te delen in segmenten en cijfers en zo controle te houden op onze lichamelijke gezondheid, is tegenwoordig sterk. Zo heeft men in het ‘Quantified Self Institute’ geavanceerde apps ontwikkeld waarmee ieder individu via het aanleggen van een persoonlijke database zijn of haar eigen lichaam voortdurend in de gaten kan houden. Maar kun je alles in cijfers uitdrukken? Jan Bor zoekt naar een andere manier van kijken. Hij onderzoekt het idee om het lichaam te zien als een netwerk, waar facturen onderling afhankelijk zijn.  Shigehisa Kuriyama bespreekt met Jan Bor hoe de blik op het menselijk lichaam vanaf de Grieken zich heel anders ontwikkelde. In de oosterse traditie zag men het menselijk lichaam als een microcosmos, waarbij processen zich voltrekken die vergelijkbaar zijn met de planeet. Een holistische visie; er zijn veel factoren die invloed hebben op het functioneren van je lichaam. Ook in het westen zijn steeds meer wetenschappers bezig met het ontdekken van een nieuwe blik op de geneeskunst.

8 oktober 15.30 uur  – AFLEVERING 4 FYSICA
Wetenschap is bij uitstek het terrein waar meten de norm is. Echter, sinds meer dan een eeuw, sinds de kwantum fysica en het onzekerheidsprincipe, staat ook de wetenschap oog in oog met niet-weten. De wetenschap raakt hier aan onzekerheden van het ‘echte’ leven. Jan Bor ontmoet mensen die in het gebied tussen meten en weten wetenschap bedrijven. Waaronder natuurkundigen Carlo Rovelli en Erik Verlinde en de astrofyicus Trinh Xuan Tuan. Deze laatste zegt dat fysica niet de enige manier is om de werkelijkheid te beschrijven. Spiritualiteit en kunst bieden evenzogoed een blik op onze werkelijkheid. Rovelli ziet dat boeddhistische filosofie aardig overeenkomt met de kwantummechanica en Erik Verlinde bespreekt de beperkingen van de natuurkundige formules die de werkelijkheid proberen te beschrijven.

De Boeddhistische Blik: Tussen meten en weten, op zondag 17 en 24 september en 1 en 8 oktober om 15.30 uur op NPO 2(hh).