‘Van jongs af aan ben ik geconfronteerd met de dood. Er is geen ontsnappen aan, dus je kunt je er maar beter toe leren verhouden.’ Filmregisseur Laetitia Schoofs maakte voor De Boeddhistische Blik het intieme tweeluik In De stroom van de 10.000 dingen over rouw. Lees hier het interview over wat haar bewoog deze film te maken.
Over In de stroom van de 10.000 dingen
In de stroom van de 10.000 dingen biedt een intieme blik op het leven en werk van de New Yorkse zenmeesters Koshin en Chodo. Als echtpaar en partners in stervensbegeleiding delen zij hun diepgaande visie op het leven en de dood vanuit het zenboeddhisme. In de stroom van de 10.000 dingen is op zondag 15 en 22 december 2024 om 15.25 uur te zien bij KRO-NCRV op NPO 2.
Rouw is geen makkelijk onderwerp. Waar komt jouw interesse voor rouwen vandaan?
‘Van jongs af aan werd ik al geconfronteerd met de dood door het overlijden van mijn vader. Hij verongelukte toen ik twee jaar was met zijn auto. Tot mijn vijftiende heb ik mezelf altijd voorgehouden dat het niet erg was op te groeien zonder vader. Maar toen ik ouder werd merkte ik dat ik er toch wel last van had geen vader te hebben gekend.’
‘Op andere manieren bleef de dood ook steeds rondzingen in mijn leven. Zo was ik getuige van een zelfmoord van een Amerikaanse toerist. Mijn leven raakte ontregeld toen een geliefd neefje van mij door zinloos geweld om het leven kwam. En zeven jaar geleden wilde een dierbare vriend die terminaal ziek was euthanasie plegen met mij aan zijn zijde. Ik heb hem toen tijdens zijn ziekbed tot het einde begeleid.’
Praten we volgens jou voldoende over rouw; of zit het bijvoorbeeld nog in de taboesfeer?
‘De dood is inherent aan het leven. Er is geen ontsnappen aan, dus je kunt je er maar beter toe leren te verhouden. Vroeger waren gemeenschappen opgebouwd rondom de kerk, met de begraafplaats ernaast. De dood, het afscheid en het gedenken maakten daardoor veel meer onderdeel uit van het dagelijks leven. Nu is alles wat naar ziekte, dood en ouderdom riekt, zoveel mogelijk naar de randen van de samenleving verplaatst.’
‘Alles moet in dienst staan van een goed draaiende samenleving en maakbaar zijn. Ouderdom, ziekte en dood worden naar mijn idee in de westerse maatschappij snel als een vorm van falen, mislukking, gezien. Maar het zijn hele natuurlijke processen waar we allemaal vroeg of laat mee te maken krijgen. Het boeddhisme leert dat als je het leven wil begrijpen, je begint bij de dood.’
Jouw film biedt inspiratie hoe twee zenmeesters met rouw omgaan. Hoe zijn zij op jouw pad gekomen?
‘Ik kwam ze tegen tijdens mijn research over hoe het boeddhisme zich ontwikkeld heeft sinds het vanuit Azië naar het westen is gekomen. Ik was direct onder de indruk van hoe ze zich met deze moeilijke fase van het leven bezighielden en daar niet voor terugdeinsden.’
‘Toen ik ze ontmoette, was er direct een enorme klik. Misschien wel een punt van herkenning. Ik vond ze zo moedig en open over wie ze waren en waar ze vandaan kwamen in het leven. Die kwetsbaarheid is heel mooi en maakte ze authentiek. En ze hadden ook een goed gevoel voor humor.’
'Death is a great teacher. Leef je leven, verspil het niet’
Wat vind jij bijzonder aan de wijze waarop zij met rouwen omgaan?
‘Ze zijn zo liefdevol in hun benadering. Het draait allemaal om verbinding: durven aanwezig te blijven en stil te zijn met al je emoties, niets weg te drukken. Het mag er allemaal zijn; zelfs op de meest moeilijke en pijnlijke momenten kun je in staat zijn de schoonheid van het leven te zien en te ervaren met de ander.’
En wat is je bijgebleven na de tijd die je met hen hebt doorgebracht in Amerika en Japan?
‘Death is a great teacher. Toen ik mijn neefje door zinloos geweld was verloren, raakte ik helemaal uit balans. Ik snapte niet goed meer het onderscheid tussen goed en kwaad. Ik ervoer een enorme angst om te leven, want het kon zo maar afgelopen zijn.’
‘Ik heb toen zes jaar met een posttraumatische stressstoornis geworsteld. Het was een hel, maar het verdriet en het onbegrip dwongen me wel om wezenlijk naar mijn leven te kijken. Ik moest de balans opmaken over hoe ik mijn leven tot dan toe had geleefd.’
‘Ik ging me in het boeddhisme verdiepen en realiseerde me dat ik een keuze had: hoe wilde ik mij tot zijn dood verhouden? Hoe wilde ik mijn verdere leven invullen? Bleef ik met zijn grote verlies een slachtoffer of greep ik dit aan om in mijn leven datgene te gaan doen waar ik werkelijk in geloofde? Ik stelde mezelf de vraag wat ik hier echt kom doen. Wat is belangrijk voor mij? Ik koos ervoor te doen waar ik in geloofde en sindsdien heb ik mijn leven weer op de rit met een veel sterker fundament en bewustzijn.’
Heeft het maken van deze film je kijk op rouwen veranderd?
‘Ik vind het vers uit de Gatha dat zij dagelijks chanten heel erg mooi: ‘Today your life is diminished with one. Do not squander your life’. Dus: Leef je leven, verspil het niet.’
Heb jij trouwens nog contact met deze priesters?
‘Het ziet er trouwens naar uit dat de zen priesters uit de film in mei 2025 naar Nederland komen. We monteren naast het tweeluik één lange versie en hopen dan een aantal filmvertoningen te organiseren in bioscopen met de mogelijkheid tot vraag en antwoord sessies met hen. Ook kijken we of ze workshops en masterclasses kunnen geven voor mensen uit de zorg, mantelzorgers en geïnteresseerden.’
