Met de kerstvakantie in aantocht raakt Nederland weer in de ban van de kerststal. Op honderden plekken worden stalletjes gebouwd, van klein tot levensgroot. KRO-NCRV’s muzikale live-evenement De kerststal van Nederland brengt de achthonderd jaar oude traditie tot leven.
Oude traditie
Groot, klein, in kerken, openbare ruimtes en bij mensen thuis. Nederland telt in de dagen rond kerst duizenden kerststallen. ‘Het is een oude traditie’, vertelt Merith Smals van de afdeling Publiek en Educatie van Museum Catharijneconvent in Utrecht, waar elk jaar “de mooiste kerststal van Nederland” tentoon wordt gesteld. ‘Al in 1223 bouwde Franciscus van Assisi de eerste levende kerststal in de buitenlucht. Om zo het verhaal van de geboorte van Jezus aan het grote – ongeletterde – publiek te vertellen.’
Lichtpuntjes in donkere dagen
In de zestiende eeuw trokken reizende monniken rond met een kerststal en zo kwamen ze in steeds meer kerken te staan. In de achttiende eeuw werd het een statussymbool. Merith: ‘De koning van Napels had een Napolitaanse kerststal en veel welgestelde mensen wilden er zelf ook een.’ Vanaf de negentiende eeuw was het niet langer iets voor de elite en werd het een volkstraditie. En dat is het nu nog steeds. ‘Tuincentra staan er vol mee. En kijk maar naar die talloze kerststallenroutes in Nederland, allemaal lichtpuntjes in de donkere dagen.’
'De kerststal is verwondering voor jong en oud'
Verwondering
Dat is de reden dat KRO-NCRV er een programma aan wijdt, vertelt producent Levensbeschouwing Reinder van Dijk. ‘De kerststal is verwondering voor jong en
oud, even wegvluchten van die donkere wereld waarin het nu niet echt gezellig is. En natuurlijk ook stilstaan bij de geboorte van het licht van de wereld zoals Jezus wordt genoemd. Een prachtige traditie waar iedereen van geniet.’
De Napolitaanse kerststal van het Catharijneconvent is bij uitstek zo’n plek. In twee glazen vitrines van elk zestien vierkante meter staan ruim zeshonderd handgemaakte achttiende-eeuwse Napolitaanse figuren opgesteld. Met als stralend middelpunt de Utrechtse Domtoren met daaromheen een wolk van engelen die naar de kribbe toe zweeft.
De weelderig aangeklede figuren, met geboetseerde terracotta hoofdjes en uit hout gesneden voeten, zijn barokke kunstwerken. Merith: ‘Volwassenen en kinderen staan met hun neuzen tegen de glasplaten: “Heb je dit gezien, heb je dat gezien”. Je kunt je eindeloos blijven verwonderen.’
Wanneer mag de kerststal opgetuigd worden?
Geldt voor de kerststal dezelfde ongeschreven regel als voor de kerstboom, dat die pas na Sinterklaas mag worden opgetuigd? Nee, zegt Matheu Bemelmans van het bisdom Roermond: ‘Meestal begint men twee weken voor kerst met bouwen, maar er zijn geen regels voor. Wie wil mag ‘m het hele jaar laten staan. Wat in ieder geval absoluut níet hoort, is het kindje al voor kerstavond in de kribbe leggen. Dat hoort echt pas tijdens de nachtmis.'
Saamhorigheid
De stal zorgt voor saamhorigheid, ziet ze. ‘Veel mensen komen elk jaar terug. Met het gezin of met vrienden met wie ze de ervaring graag willen delen. Samen eropuit, een moment van verbinding. Het is soms druk, maar iedereen wacht geduldig en zorgt dat anderen rustig kunnen kijken. Het leidt vaak tot leuke gesprekken tussen onbekenden die elkaar spontaan op iets moois wijzen.’
Dat de kerststal in de Catharinakathedraal staat, heeft een bijzonder voordeel: ‘Soms gaan mensen na afloop nog even in de kerkbanken zitten voor een moment van bezinning. Of ze steken een kaarsje op voor geliefden die er niet meer zijn.’
De kerststal van Nederland
Het live televisie-evenement De kerststal van Nederland – met Soy Kroon in de hoofdrol – vertelt het kerstverhaal. De scènes spelen zich af in en rond Maastricht. Jozef en Maria stuiten op dichte deuren op zoek naar een slaapplek en de reis van de herders en de drie wijzen wordt ook nagespeeld. In de muzikale apotheose komen alle figuren samen in een levende kerststal op het Onze-Lieve-Vrouweplein. In het programma worden ook verschillende bijzondere kerststallen in Nederland belicht, waaronder de mooiste kerststal van Nederland in het Catharijneconvent.
De kerststal van Nederland komt op dinsdag 16 december live vanuit Maastricht om 20.30 uur bij KRO-NCRV op NPO 1.
De tentoonstelling De mooiste kerststal van Nederland is gratis te bezoeken van 12 december 2025 – 11 januari 2026 in de Catharinakathedraal in Utrecht.
