‘Presenteren kwam niet in mij op’

Direct na haar conservatoriumopleiding komt Annemiek Schrijver in 1987 bij de radio terecht. Annemiek vertelt: ‘Het maken van radiodocumentaires, voor bijvoorbeeld KRO’s Damokles, was mijn lust en mijn leven. Maar termen als “presenteren”, “televisie” of “zingeving” kwamen toen niet in mij op.’ 

Jaren later wordt Annemiek door NCRV gevraagd om in een strandtent lange gesprekken over de zin van het leven te gaan voeren in het tv-programma Copyright mens. Dat deze vorm van televisie maken duurzaam is, blijkt mede uit het feit dat er op online platforms groepen actieve en betrokken kijkers haar uitzendingen bespreken. Ook Annemiek zelf doet heel lang met sommige gesprekken. 

Spelen en mijmeren 

Zo vertelt bioloog en schrijver Midas Dekkers haar 25 jaar geleden dat het leven een spel is dat we zo hartstochtelijk mogelijk moeten spelen. ‘Als jonge interviewer betwijfelde ik dat toen nog’, zegt ze nu. ‘Kan een mens wel bevlogen en betrokken zijn als hij ook waarnemer en dus buitenstaander is?’ 

Maar na jarenlang zelfonderzoek geeft ze Midas gelijk. ‘Spelen en mijmeren, dat ís mijn werk.’ Zo zijn er wel meer uitspraken en inzichten van gasten waar Annemiek haar hele leven op kan teren. Ze deelt er een aantal.

Bang voor Andries Knevel

Tijdens een opname in de boshut van De verwondering zegt Annemiek tegen presentator Andries Knevel dat ze vroeger bang voor hem was. Annemiek: ‘Knevel schrok daarvan. Sportief stelde hij me een paar vragen over die angst van mij. Hij was wel wat gewend. Knevel kende ik helemaal niet persoonlijk, dus ik kon niet bang voor hém zijn. Toevallig leek Andries op mijn wat hoekige onderwijzer van de vijfde klas van de lagere school. Gevalletje projectie dus.’

Ze vervolgt: ‘Dat is het merkwaardige bijeffect van met je hoofd op televisie zijn. Natuurlijk zijn we allemaal enorme projectieschermen voor elkaar. Maar op tv is het nog iets erger. Regelmatig houdt iemand met gefronst voorhoofd me op straat staande om op te merken dat ik of ouder, jonger, kleiner, groter, dikker, dunner, mooier of lelijker blijk dan op tv. Dit werk is echt een speelse cursus om niets persoonlijk op te vatten.’ 

Echt nieuwsgierig of niet? 

Hoe integer programma’s ook zijn bedoeld, het is de vraag of de interviewer echt nieuwsgierig is, of alleen maar belangstelling veinst als het wordt uitgezonden. Annemiek: ‘Beroepsdeformatie gaat niemands deur voorbij. Vandaar dat ik tegenwoordig vrijwilligerswerk doe in een hospice. En wat blijkt: mijn zoektocht naar de veerkracht van de mens gaat zonder camera gewoon door. En ik ben steeds minder bang voor hoekige mensen.’

Beroofd van identiteit 

Annemiek noemt psychotherapeut Dick Woudenberg een ideale gast. Annemiek vertelt: ‘Niet alleen vanwege zijn veelbewogen levensgeschiedenis, hij had ook diepe inzichten opgedaan waarmee hij veel kijkers enorm geïnspireerd heeft. Dick groeide op in een NSB-gezin. Hij was elf jaar toen de oorlog uitbrak en kwam terecht op een geïsoleerde eliteschool van Adolf Hitler in Duitsland, waar hij werd gehersenspoeld.'

In 1945 belandde de zestienjarige Dick in een krijgsgevangenenkamp waar hij bepaald niet zachtzinnig werd behandeld. Annemiek vertelt verder: 'Daar hoorde hij niet alleen wie zijn held Hitler in werkelijkheid was, maar ook dat zijn vader voor jaren gevangen zou zitten. Zijn moeder en zus zaten ook ergens vast. Bovendien bleek zijn broer gesneuveld te zijn.'

'Beroofd van zijn identiteit, zonder enig toekomstperspectief was Dick ineens letterlijk alleen op de wereld. Kapot van schaamte en verwarring slofte de tiener door het kamp. Toen hij doelloos naar het prikkeldraad staarde, zei een stem in hem: “En tóch is alles goed.” 

'Dat is de mantra van zijn lange leven geworden. De nacht doorwaakt en niet verzwolgen. Na de opname van KRO-NCRV’s Het vermoeden in 2011 raakten Woudenberg en ik heel goed bevriend. Ook toen hij op zijn 89e op zijn sterfbed lag, herhaalde hij die woorden: “En toch is alles goed.” In letterlijk alle omstandigheden van mijn leven helpt zijn mantra mij.’

‘Durf moedig te zijn’ 

Tijdens de inauguratie van president Trump in januari 2025 gaat de speech van bisschop Mariann Edgar Budde viral. Op Annemiek maakt dit diepe indruk: ‘Over de hele wereld zagen mensen hoe bisschop Mariann Edgar Budde zich tot een zichtbaar verstoorde Trump richtte en om barmhartigheid vroeg voor homo- en biseksuelen, transgender personen, illegale immigranten en kinderen van immigranten.’ 

Annemiek mocht afreizen naar Washington om de bisschop te interviewen. Annemiek: ‘Daar was enige moed voor nodig, omdat haar bezoekers aan de grens wellicht niet welkom zouden zijn. Maar ik kwam zonder kleerscheuren door de douane. Buddes pleidooi voor mededogen deed ze omdat ze beseft dat wij allen vroeg of laat genade nodig hebben. Dat zelfkennis leidt tot compassie voor anderen, had ik al in haar boek gelezen: Durf moedig te zijn.’ 

‘Het doel van dit televisie-interview was om Budde advies te vragen hoe wij allen onze dapperheid kunnen aanboren. Moed is geen aangeboren eigenschap, maar een levenshouding die we kunnen ontwikkelen, vertelde ze me. Een geboren leider die het kind in zichzelf blijft eren. Ik zag hoe dapperheid en zachtmoedigheid een dans in haar zijn aangegaan. Buddes moed is geen onmogelijk ideaal, maar een speelse mogelijkheid voor iedereen. Volgens haar is het meest persoonlijke ook het meest universele. Toen ik in haar ogen keek, ervoer ik dit aan den lijve.’ 

‘Waar was de logica?’

Voor Annemiek is iedere ontmoeting een zoektocht naar wat er achter de ‘afspraken’ zit. Ze vertelt: ‘Toen ik klein was, kreeg ik de indruk dat er een A4’tje met regels was uitgedeeld op het moment dat ik kennelijk even op de wc had gezeten. Waarom mochten de jongens bijvoorbeeld lezen, terwijl de meisjes moesten handwerken? Waar was de logica?’

‘Iemand die dat precies zo heeft ervaren is cabaretier Herman Finkers. Hij is onze gast geweest in De verwondering, maar zijn nationale coming-out als religieus mens vond eerder plaats, en wel in het programma Het vermoeden. "Je kunt God beter vermoeden dan hem bestuderen", sprak hij daar.’

‘Ook hij was als kind gebaat geweest bij de mededeling dat een som als "1+1=2" een afspraak is en niet per se de werkelijkheid. Dat bewuste A4’tje heb ik nooit gevonden en inmiddels is dat een zegen. Herman weet trouwens ook niet waar het velletje is. Aan hem kun je zien dat je met verwondering in je bast zeer succesvol kunt zijn. Het liefst interview ik mensen zoals hij, die met mij op pad durven gaan zonder te weten waar onze zoektocht eindigt. Levensbeschouwing, letterlijk het leven beschouwen, is speels en sacraal tegelijk.’

Een goede en oordeelloze luisteraar 

Onlangs ontmoet Annemiek een naamgenoot en ver familielid van de grote componist Johann Sebastian Bach. ‘Jarenlang was Govert Jan Bach vertrouwenspersoon van mensen “in de bak en in het gekkenhuis”, zoals hij het zelf zegt. Al jong wist hij dat hij mensen graag nabij wilde zijn.’

‘Net als zoveel anderen − zo heb ik tijdens het vele interviewen ontdekt – is ook Bachs wond een heilige wond geworden. Daarmee bedoel ik dat juist daar waar iemand gekwetst is, vaak ook zijn talent blijkt te zitten. Als kind verlangde Govert naar aandacht die hij niet kreeg. Vandaar dat hij als volwassene zo’n goede en oordeelloze luisteraar werd. Want hij wist uit eigen ervaring waar anderen naar snakten.’

‘Hij wilde nooit weten wat zijn cliënten “misdaan” hadden. Zo kon hij werkelijk leeg luisteren. Aandacht is het grootste geschenk dat we een ander kunnen geven. Zelf heeft hij die aandacht nu niet meer nodig. Hij weet het uit te houden in de stilte en kan dus aanwezig zijn zonder eigen verlangen. En in die leegte kan alles gebeuren.’

‘Fascinerend hoe herkenbaar dit alles voor mij is. De heilige wond, mijn kinderverlangen naar nabijheid, het oordeelloze lege luisteren waardoor mensen zich veilig voelen en zich willen geven. En ook de ruimte die er dan soms ineens is. In die leegte kan alles ontstaan. Dat zijn de ontmoetingen die ik altijd met me meedraag.’

De verwondering elke zondag om 08.30 uur bij KRO-NCRV op NPO 2.