Mijn vader had een alcoholprobleem. Als hij dronk, was hij kwaad. Of totaal afwezig. Ik herinner me alleen flarden: dat hij me meenam naar cafés, dat we uit een taxi werden gezet omdat hij tegen de chauffeur begon te schelden. Dat hij mijn moeder uitschold. Dat hij een keer met oudejaarsavond stomdronken een hele emmer vol met vuurwerk in één keer in brand stak. De volgende dag had hij altijd spijt, maar was hij ook het meeste vergeten.

Toen ik naar de middelbare school ging, wilde ik niet meer naar hem toe. Toch was ik nooit boos want ik hield van hem. Hij leerde me timmeren en schilderen, vuur maken, kamperen. Hij nam me mee naar musea. Hij kon goed koken. We hadden allemaal geaccepteerd dat hij was zoals hij was. Hij had het zelf als kind óók moeilijk gehad. Hij was nou eenmaal een bijzondere man met veel talent en veel trauma’s, en genialiteit en gekte liggen nu eenmaal dicht bij elkaar.

Teleurstellingen

Zo werd ik groot. En dat ging prima. Maar ontkennen dat je een vaderwond hebt, gaat tegen je werken. Ik ben mijn leven lang al huiverig voor feestdagen en verjaardagen – op die dagen voel ik altijd een enorm, onverklaarbaar verdriet.

En wat ik niet van mijn vader heb gekregen – betrouwbaarheid, iemand die voor je klaarstaat als je hem nodig hebt, die wel op je verjaardag komt – ging ik zoeken in een man. Dat leidde, je raadt het al, tot een aaneenschakeling van teleurstellingen. Want natuurlijk kan geen mens die niét je vader is, genoeg vaderliefde geven. Een ander kan sowieso nooit goedmaken wat je vroeger hebt gemist. Ik was een bodemloze put verdriet met een deksel erop.

Veiligheid

Gelijktijdig met een crisis in mijn huidige relatie, deed ik een tiendaagse Vipassana-meditatie en vond ik een goede therapeut. In die combinatie van crisis, meditatie, psychotherapie en schaduwwerk, kwam het verdriet naar boven. Over alle momenten die ik zorgvuldig had weggestopt, waarop ik me onveilig of in de steek gelaten heb gevoeld. Geen angst, geen boosheid, maar puur verdriet.

De combinatie van therapie en meditatie werkte voor mij, maar er zijn natuurlijk veel technieken die je kunnen helpen om bij je vaderwond te komen. Wat je als kind hebt weggestopt, kun je als volwassene in een veilige omgeving gaan voelen. En als je het gaat voelen, hoe donker of treurig het ook wordt, kom je vanzelf bij de oplossing. Aan het eind van de diepste pijn zit de weg naar boven. Na afloop van een gigantische huilbui waarin je het pijnlijkste hebt gevoeld wat er in je zat, voel je vaak een soort geluk of ‘ruimte’. Opluchting. Gek genoeg ook: veiligheid. Via het erkennen en uithuilen van je wond, kan langzaam het genezingsproces beginnen.

Zelf gaan leven

De Amerikaanse familietherapeut Mark Wolynn is gespecialiseerd in de vraag hoe depressies, angsten en gedachtenpatronen waarvan we dagelijks last hebben, terug te leiden zijn naar familietrauma’s. In zijn boek It Didn’t Start With You legt hij uit hoe we onbewust patronen en gevoelens overnemen van onze ouders en voorouders – soms generaties terug – en ook hoe je daarmee kunt stoppen. In het kort komt het erop neer dat je op zoek gaat naar je grootste pijn, de allertreurigste gedachte. Meestal is dat zoiets als: ‘hij hield niet echt van me’, of: ‘ik ben in de steek gelaten’. Via therapie of schrijfoefeningen kun je daar komen, krijg je herinneringen. Je voelt de pijn en tegelijkertijd maak je jezelf ervan los. Je neemt het je vader niet kwalijk, integendeel: je kunt hem (in gedachten) vertellen dat hij belangrijk voor je was, maar ook dat je de vervelende gebeurtenissen nu naast je neerlegt, dat je de ballast niet meer meezeult. Eigenlijk zeg je: ik neem jouw gedrag niet met me mee, ik laat het bij jou, zodat ik zelf vrij kan leven.

Want daar gaat het om: dat je het kunt zien, er vrede mee krijgen, zodat het in je huidige relaties geen rol meer hoeft te spelen. “In plaats van opnieuw beleven wat jij hebt meegemaakt, beloof ik dat ik mijn leven volledig zelf ga leven,” is een voorbeeld van een helende zin die Wolynn adviseert om hardop of zachtjes in jezelf te zeggen. Of: “Ik ga nu iets moois maken van deze tragedie.”

Kracht uithalen

Klinisch psycholoog Stephan Poulter onderscheidt in zijn boek De Vaderfactor vijf verschillende vaderschapsstijlen, en legt uit hoe deze invloed hebben op je latere relaties, carrière en gezin. Een afwezige vader leidt volgens Poulter tot diepgaand verdriet (in het beste geval), boosheid, en in het ergste geval: crimineel gedrag. Boosheid is een natuurlijke reactie op een diepe hechtingswond bij vaderloze kinderen. Maar, zegt hij: hoe gespannen of moeilijk de band met je vader ook was, het is altijd mogelijk om er kracht uit te halen. Kinderen van afwezige vaders zijn bijvoorbeeld vaak rationeel en helder. Ze hebben leiderschapskwaliteiten en zijn zich erg bewust dat anderen ondersteuning en goedkeuring nodig hebben, juist omdat ze het zelf niet kregen. Ze kunnen opkomen voor zichzelf en voor anderen. Ze houden vast aan hun verantwoordelijkheden. Ook Poulter beschrijft hoe belangrijk het proces van vergeven is. “Het loslaten van de innerlijke behoeften, van de wens dat je vader van je zou houden en van de behoefte om goedkeuring te krijgen van je vader, verlost je van ballast die je tegenhoudt om je te ontwikkelen.” Maar oprechte vergeving vraagt moed, en veel compassie, voor jezelf. En voor je vader. 

Troosten

Ik leerde afgelopen jaren om het leven voor mezelf wat veiliger te maken in plaats van te wachten tot een man – of mijn vader – dat eindelijk zou gaan doen. Ik leer nog steeds om mezelf te ondersteunen als ik het moeilijk heb. En ik ben er nog lang niet. Bij elke verjaardag of oudejaarsavond die geen totale ramp wordt, ben ik verwonderd en opgelucht. Het leven kan oké zijn, of veilig, of gewoon zijn gangetje gaan – precies dat ben ik aan het leren. En ik ben nu 38. De storm in mijn relatie is gaan liggen. Maar ik heb zeker niet de illusie dat dit de laatste storm was. Steeds opnieuw loop je er als het ware tegenaan – tegen wat je gemist hebt, en wat je onterecht in anderen gaat zoeken, de donkere wolk die je tegenhoudt om te zijn wie je wilt zijn. En steeds opnieuw kan je jezelf troosten en geruststellen. Steeds wordt het ietsje lichter. Totdat je zó veel van jezelf bent gaan houden, en je eigen hart zó groot hebt gemaakt, dat er genoeg plek is voor jezelf. En zelfs voor je vader.